Gebelik döneminde olduğu kadar gebelik öncesi dönemde de beslenme önemli bir yer tutar. Gebelik öncesi dönemde annenin beslenme şekli ile bebeğin sağlık durumu, doğum ağırlığı ve beyin gelişimi arasında önemli bir ilişki bulunmaktadır. Türkiye’de her yıl yaklaşık 1 milyon 400 bin doğum gerçekleşmekte ve bu bebeklerin yaklaşık 154 bin tanesi düşük doğum ağırlığı ile dünyaya gelmektedir. Hamile kadınların %58’inde beslenme bozukluklarından kaynaklanan demir eksikliği anemisi, folik asit, kalsiyum ve iyot yetersizlikleri görülmektedir.
Gebelik öncesinde obezite varlığı ve gebelikte ağırlık kontrolü prenatal ve neonatal dönemde önem taşımaktadır. Maternal obezitenin gebelik ve doğum sonrası dönemde birçok komplikasyona yol açtığı aynı zamanda yenidoğan morbiditesinin artmasında önemli bir risk faktörü olduğu bilinmektedir. Gebelik dönemi kilo kaybı için doğru bir zaman değildir. Bu dönemdeki kilo kaybı hem fetüsü hem de süt salınımını olumsuz etkileyeceğinden kişinin gebelikten 3-4 ay önce uygun ağırlığa ulaşması önemlidir.
- Sağlıklı, normal ağırlıktaki gebeler için gebelik süresinde ağırlık kazanımı 10-14 kg aralığında olmalıdır.
Beden kütle indeksi (BKİ) arttıkça sezaryen doğum oranı da artmaktadır. Buna ek olarak artan BKİ ile birlikte gestasyonel diyabet, preeklampsi, hipertansiyon, omuz distosisi, idrar yolu enfeksiyonu ve anemi riskinin de arttığı bilinmektedir. Obez kadınlarda obez olmayanlara göre makrozomik bebek dünyaya getirme oranı iki kat daha fazladır.
Gebe kadınlarda mikro besin öğesi eksikliği görülmesi durumunda ise preeklampsi, erken doğum, nöral tüp defekti (NTD) ve bazı konjenital anormallikler ve düşük doğum ağırlığı ile karşılaşılabilmektedir.
- Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ); gebelikte yeterli ve dengeli beslenildiği durumda A, B6, C, D, E vitaminleri ile çinko ve iyot desteğini gebelere rutin olarak önermemektedir.
A Vitamini Takviyesi
Gebelik dönemi ve gebelik öncesi dönemde yeterli A vitamini normal fetal büyüme ve gelişmenin sürdürülmesini sağlar. Yenidoğanda A vitamini düzeyinin düşük olması, bronkopulmoner displazi ve enfeksiyon riskinin artmasına neden olur. Bunun aksine A vitamini düzeyinin yüksek olması ise neonatal dönemde kardiyovasküler sistem ve merkezi sinir sistemi anomalilerinin riskini arttırır. Gebelik sırasında önerilenden fazla (≥2,5 kat) A vitamini alımı çocukta astım görülme riskini arttırmaktadır.
D Vitamini Takviyesi
Annede D vitamini eksikliği görüldüğü durumlarda bebekte dışarıdan D vitamini desteği sağlanmazsa serum seviyeleri hızla düşer ve hipokalsemi veya konjenital rikets gibi sonuçlar oluşabilir. PCOS‘lu kadınlarda D vitamini takviyesi adet sıklığını ve metabolik bozuklukları iyileştirebilmektedir. Maternal D vitamini eksikliğinde bebeklerin yaşamının ilerleyen dönemlerinde; tip 1 diyabet, multiple skleroz ve şizofreni gibi hastalıklara yatkın hale geldiği ve gebelik süresince önerilen miktara göre alınan D vitaminin çocuklarda okul çağında astım görülme riskini azalttığı bilinmektedir.
- DSÖ gebelikte D vitamini eksikliği olanlara günlük 200 IU D vitamini desteği önerirken, Türkiye’de Sağlık Bakanlığı gebelerde kan düzeyine bakılmaksızın D vitamini desteği sağlamaktadır.
E Vitamini Takviyesi
E vitamini büyüme ve hücresel farklılaşma dahil olmak üzere birçok biyolojik süreçte görev alması nedeniyle erken embriyojenezde önemli bir yere sahiptir. Prekonsepsiyonel dönemde diyetle yüksek E vitamini alınan durumlarda, E vitamini takviyesi konjenital kalp hastalığı riskini arttırmaktadır.
Folik Asit (B9 Vitamini) Takviyesi
Yeterli folat seviyeleri oosit kalitesi, olgunlaşma, döllenme ve implantasyon için önemlidir. Gebelik döneminde fetüsün büyümesi, rahmin genişlemesi, maternal kırmızı kan hücre hacminin artışı ve plasentanın büyümesi için folata ihtiyaç duyulur. Doğum kusurları olarak da bilinen konjenital anomaliler, embriyonik gelişim sırasında ortaya çıkar. NTD en yaygın görülen anomalilerden biridir ve nöral tüpün düzgün kapanamamasıyla ortaya çıkar. En önemli risk faktörü maternal folat yetmezliğidir.
Gebelikte NTD‘yi önlemek için beslenme ile alınan folik asit yeterli olmayabilir. Bu nedenle prekonsepsiyonel dönemde folik asit takviyesi kullanımı büyük önem taşır. Gebe kalmadan önceki ve gebe kaldıktan sonraki üç ay erken plasental gelişimi optimize etmek için önemli bir dönemdir. Bu dönemde kullanılan folik asit takviyesi NTD riskini önemli ölçüde azaltacaktır. Gebelik öncesi folik asit takviyesinin aynı zamanda doğurganlığı da arttırdığı bilinmektedir.
- Sağlık Bakanlığı NTD riskinden korunmak için gebelik öncesi dönemden başlayarak gebeliğin ilk üç ayı boyunca diyete ek olarak 400 mcg/gün folik asit desteği alınmasını önermektedir.
B12 Vitamini Takviyesi
B12 vitamini, DNA ve hücre metabolizmasının metilasyonunda önemli rol oynayan bir vitamindir. B12 vitamin eksikliği gestasyonel diyabet riskini arttırmaktadır. Aynı zamanda nörolojik fonksiyon için de çok önemlidir. Düşük B12 vitamini seviyelerinin belirtileri arasında depresif ruh hali, nefes darlığı, iştahsızlık, soluk cilt, denge kaybı, yorgunluk, ishal veya kabızlık, zihinsel durumdaki karışıklık veya ellerde uyuşma ve karıncalanma bulunur. B12 vitamini eksikliği gebelik döneminde folat eksikliğiyle beraber NTD riskini de arttırmaktadır. Maternal B12 vitamini eksikliği, yüksek insülin direnci riski ile de ilişkilidir.
Çinko Takviyesi
Çinko; yumurtlama ve adet döngüsünde rol oynayan önemli bir mikro besin ögesidir. Hücre büyümesi, farklılaşması, lipit ve protein mekanizmasıyla birlikte bağışıklık sisteminde rol alır. Gebelik öncesi çinko eksikliği fetal ve plasental büyümeyi ve nöral tüpün kapanmasını olumsuz etkilemektedir. Çinko eksikliği; anormal fetal gelişim, düşük doğum ağırlığı ve doğum kusurlarına yol açmaktadır.
Demir Takviyesi
Gebelikte artan kan hacmi ve plasental gereksinimler sonucunda kişinin demir gereksinimi de artmaktadır. Prekonsepsiyonel dönemde, artan demir ihtiyacına yönelik destek alınmalı ve depolar yeterli hale getirilmelidir.
İyot Takviyesi
İyot, özellikle yaşamın erken evrelerinde beyin gelişimi için gerekli olan tiroid hormonlarının sentezi için gereklidir. İyot eksikliğinde mental retardasyon, düşük doğum ağırlığı, işitme bozukluğu ve motor becerilerin bozulması gibi durumlar görülebilmekle birlikte iyot eksikliği artan bebek ölüm oranının da sebeplerindendir.
Serum TSH düzeyi 2,5-5 mU/mL olan hamilelerde, kendiliğinden düşük ve ölü doğumların arttığı, tedavi edildiğinde ise azaldığı bilinmektedir. Bu nedenle gebelik planı olanlar gebe kalmadan önce tedavi edilmelidir. Gebelik dönemi veya laktasyonda olan kadınlarda günlük iyot alımı 250 µg/gün olmalıdır.
- Yapılan bir çalışma erken gebelikten bebeklik dönemine kadar iyotlu tuza maruz kalmanın daha yüksek bilişsel gelişim sağladığını belirtmektedir.
Selenyum Takviyesi
Selenyum eksikliği genellikle kadınlarda doğurganlığın azalması ile ilişkili olsa da bu süreçteki rolü hala net olarak bilinmemektedir. Bu etkisinin selenyumun, reaktif oksijen türlerinin (ROS) sentezinin nötralizasyonundan sorumlu antioksidatif enzimlerin kofaktörü olmasından kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Selenyumun aynı zamanda yumurtalıkların aktivitesinde önemli bir rol oynayan azot oksit üretimini de etkilediği bilinmektedir. Kandaki selenyum konsantrasyonları hamilelik süresince önemli miktarda azalmaktadır.
Gebelerde selenyum eksikliği görülmesi gelişmekte olan fetüsün sinir sisteminde işlev bozukluğuna yol açabilmekte ve NTD riskini arttırmaktadır. Bunlara ek olarak düşüklere de zemin hazırlamaktadır.
- Son çalışmalar yüksek plazma selenyum seviyeleri ile tip 2 diyabet, hiperglisemi ve dislipidemi arasında ilişki bulunduğunu ortaya koymuştur.
Selenyum aynı zamanda erkeklerde sperm sayısını ve canlılığını arttırdığından erkekler için de önemli bir yere sahiptir. Selenyum takviyesinin infertil erkeklerde sperm motilitesini arttırdığı bilinmektedir.
Sonuç olarak;
Prekonsepsiyonel dönemdeki beslenme yetersizlikleri hem anne hem de yenidoğan için önemli sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Sağlıklı bir gebelik geçirmek ve yenidoğanda görülebilecek sağlık sorunları ile doğumsal anomalilerin önüne geçebilmek için gebelik öncesi dönemden başlayarak düzenli ve dengeli beslenmeye özen gösterilmeli ve gerekli mikro besin takviyeleri doğru bir şekilde sağlanmalıdır.
K. Ata K, & H. Şahin N. Gebelik Öncesi Beden Kitle İndeksinin Perinatal Ve Neonatal Sonuçlara Etkisi. Zeynep Kamil Tıp Bülteni. 2015;46(4):112-117.
Özgül S, Taşpınar A. Maternal Obezitenin Anne Ve Yenidoğan Sağlığına Etkisi. Adnan Menderes Univ Tıp Fak Derg. 2019; 3(3):178-189.
E. Samur G. Obezite Ve Gebelik. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı.2012
Farah N, Maher N, Barry S, Kennelly M, Stuart B, Turner M. J. Maternal Morbid Obesity And Obstetric Outcomes. Obes Facts. 2009; 2:352–354.
İ. Gümüş İ, Karakurt F, Kargılı A, Ö. Turhan N, E. Uyar M. Association Between Prepregnancy Body Mass İndex, Gestational Weight Gain, And Perinatal Outcomes. Turk J Med Sci. 2010; 40(3): 365-370.
Schaefer E, Nock D.The Impact Of Preconceptional Multiple-Micronutrient Supplementation On Female Fertility.Clinical Medicine Insights: Women’s Health. 2019;(12):1-6.
World Health Organization.Who Recommendations On Antenatal Care For A Positive Pregnancy Experience.2016
Kabaran S, Ayaz A. Maternal ve fetal sağlık üzerinde B12, folik asit, A, D, E ve C vitaminlerinin etkileri. Turk Hij Den Biyol Derg, 2013; 70(2): 103-12.
Parr C. L, Magnus M. C, Karlstad Ø, Holvik K, Lund-Blix N. A, Haugen M, Nystad W. Vitamin A And D İntake İn Pregnancy, İnfant Supplementation, And Asthma Development: The Norwegian Mother And Child Cohort. Am J Clin Nutr. 2018; 708: 789–798.
T.C. Sağlık Bakanlığı. Gebelere D Vitamini Destek Programı Rehberi. Gebelere D Vitamini Destek Programı Rehberi: Https://Www.Saglik.Gov.Tr/Tr,11161/Gebelere-D-Vitamini-Destek-Programi-Rehberi.Html Adresinden Alınmıştır. 2011, Nisan 25.
Heyden E, Wimalawansa S.Vitamin D: Effects On Human Reproduction, Pregnancy,And Fetal Well-Being. J. Steroid Biochem. Mol. Biol.2017; 1-40.
World Health Organization. Guideline:Vitamin D Supplementationin Pregnant Women. Cenevre.2012
Smedts H, De Vries J, Rakhshandehroo M, Wildhagen M, Verkleij-Hagoort A, Steegers E, Steegers-Theunissen R.High Maternal Vitamin E İntake By Diet Or Supplements İs Associated With Congenital Heart Defects İn The Offspring.Bjog.2009;116:416–423.
Berti C, Biesalski H, Gärtner R, Lapillonne A, Pietrzik K, Poston L,Cetin I. Micronutrients İn Pregnancy: Current Knowledge And Unresolved Questions.Clin Nutr. 2011;30:689-701.
World Health Organization.Optımal Serum And Red Blood Cell Folate Concentratıons In Women Of Reproductıve Age For Preventıon Of Neural Tube Defects. Guidline. 2015
Stephenson J, Heslehurst N, Hall J, Schoenaker D. A, Hutchinson J, Cade J,Mishra, G. Before The Beginning: Nutrition And Lifestyle İn The Preconception Period And İts İmportance For Future Health. Lancet.2018;391(10132):1830–1841.
De-Regil L, Peña-Rosas J, Fernández-Gaxiola A, Rayco-Solon P.Effects And Safety Of Periconceptional Oral Folate Supplementation For Preventing Birth Defects. Cochrane Database Of Systematic Reviews.2015
T.C. Sağlık Bakanlığı.Türkiye Beslenme Rehberi 2015. 2016;Ankara, Türkiye.
Kouroglou E, Anagnostis P, Daponte A, Bargiota A.Vitamin B12 İnsufficiency İs Associated With İncreased Risk Of Gestational Diabetes Mellitus: A Systematic Review And Meta-Analysis. Endocrine.2019; 1-8.
Peppard L, Mi Oh K, Gallo S, Faan R. M. Risk Of Depression İn Pregnant women with Low‐Normal Serum Vitamin B12. Res Nurs Health.2019;42: 264–272.
Ayaz R, Asoglu M. R.Neural Tube Defects İn Eastern Turkey; Is Low Folate Status Or Vitamin B12 Deficiency Or Both Associated With A High Rate Of Ntds? J. Matern.-Fetal Neonatal Med.2019;1-6.
Stewart C. P, Christian P, Schulze K. J, Arguello M, Leclerq S. C, Khatry S. K, West, K. P.Low Maternal Vitamin B-12 Status Is Associated With Offspring Insulin Resistance Regardless Of Antenatal Micronutrient Supplementation İn Rural Nepal. J. Nutr. 2011;141:1912–1917.
Park S.-G, Choi H.-N, Yang H.-R, Yim J.-E.Effects Of Zinc Supplementation On Catch-Up Growth İn Children With Failure To Thrive. Nutrition Research And Practice.2017;11(6), 487-491.
Tian X, Anthony K, Neuberger T, J. Diaz F. Preconception Zinc Deficiency Disrupts Postimplantation Fetal And Placental Development İn Mice. Biology Of Reproduction. 2014; 90(4):83, 1–12
Coskun A, Özdemir Ö.Gebelikte Vitamin-Mineral Kullanımı Ve Beslenmenin İrdelenmesi. TJOD Derg.2009;6(3): 155- 70.
H. Nguyen P, M. Digirolamo A, Gonzalez-Casanova I, Pham H, Hao W, Nguyen H, Ramakrishnan U.Impact Of Preconceptional Micronutrient Supplementation On Maternal Mental Health During Pregnancy And Postpartum: Results From A Randomized Controlled Trial İn Vietnam. Bmc Women’s Health.2017;17(44):1-9.
Mohammed H, Marquis G. S, Aboud F, Bougma K, Samuel A. Pre-Pregnancy İodized Salt İmproved Children’s Cognitive Development İn Randomized Trial İn Ethiopia. Matern Child Nutr.2019;1-10.
Türkiye Endokrinoloji Ve Metabolizma Derneği.Tiroid Hastalıkları Tanı Ve Tedavi Kılavuzu. 2019; Ankara: Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık.
Pieczynska J, Grajeta H.The Role Of Selenium İn Human Conception And Pregnancy. Journal Of Trace Elements İn Medicine And Biology.2015;29: 31–38.
Mirnamniha M, Faroughi F, Tahmasbpour E, Ebrahimi P, Harchegani A. B.An Overview On Role Of Some Trace Elements İn Human Reproductive Health, Sperm Function And Fertilization Process. Rev Environ Health.2019;1-10.
