Hücresel fonksiyonlar için hayati öneme sahip olan B12 vitamini, suda çözünen vitaminlerdendir. İnsan fizyolojisinde kofaktör olarak görev yapar ve eksikliği önemli sıkıntılar oluşturur. Hücresel enerjinin sağlanması ve DNA sentezi gibi önemli reaksiyonlar için B12 vitaminine ihtiyaç vardır. Transmetilasyon reaksiyonlarında büyük rol oynar. B12 vitamini hücresel yararlarıyla birlikte, beyin gelişimi için de her yaş grubunda oldukça gereksinim duyulan bir mikro besindir.
- Yapılan birçok çalışmada; özellikle de yaşlı insanlarda Alzheimer gibi birçok rahatsızlığı önlediği görülmüştür.
B12 Vitamini Kaynakları
B12 vitamini mikroorganizmalar tarafından hayvan dokularında sentezlendiği için et, süt ürünleri ve balık gibi hayvansal kaynaklı gıdalarda yer alır. Aynı zamanda yumurta, tavuk, kuzu eti, karaciğer ve deniz ürünleri de B12 içeriği zengin gıdalardandır. Yosun ve mantar gibi bazı bitkisel besinler de B12 içerebilmektedir.
- B12 alımına yönelik yapılan çalışmalarda, sınırlı miktarda hayvansal kaynaklı besin alımı gerçekleştiren topluluklarda düşük B12 düzeyi görülmüştür.
B12 Vitamininin Önemi ve B12 Vitamini Eksikliğinde Meydana Gelenler
B12 dahil olmak üzere B vitaminlerini ve omega-3 yağ asitlerini barındıran besinlerin, beynin gelişimine ve işleyişine katkıda bulunduğuna ulaşılmıştır. Eksiklikleri sonucunda bilişsel performansın olumsuz etkilendiği, nörogelişim bozukluğu riskinin arttığı raporlarda ileri sürülmüştür. Yaş ilerledikçe önemli hale gelen B12 alımı hücredeki miyelinin, nörotransmitterlerin ve membran fosfolipitlerinin metilasyonunun gerçekleşmesi için gereklidir. Ayrıca merkezi sinir sisteminde, nörotrofik ve nörotoksik faktörlerin arasındaki dengenin sürdürülmesinde görev alır. B12 vitamini eksikliği, çoğunlukla nörolojik semptomlarla ortaya çıkarmaktadır.
- Bazı çalışma sonuçları; nöral miyelinleşme faaliyetindeki gecikmeyi, B12 vitamini eksikliği ile bağdaştırmaktadır. Ülkemizde yapılmış bir çalışma sonucunda da, B12 eksikliği yaşayan bireylerde DNA hasarında artış görülmüştür. Genomik düzeni bozarak kromozomal boşluklara ve sapmalara sebep olmaktadır.
B12 vitamini, folat ve metionin döngülerinde B9 vitamini ile birlikte önemli rol oynar. Bu sebeple, eksikliğinde folat döngüsünde bozulma meydana gelerek folat eksikliği ortaya çıkabilir. Bu durum beyin dokusundaki pürin/pirimidin sentezinin azalmasına, gendeki metilasyon reaksiyonlarının bozulmasına sebep olur. Metilasyon, hücresel faaliyetler için önemli bir reaksiyondur.
Yetersiz B12 tüketimi, gastrointestinal sistemde enfeksiyonlara yol açarak sonucunda B12 vitamininin emilimini zorlaştırmaktadır. Emilimi, bireylerin gastrointestinal sistemiyle de ilişkili olup, karmaşık bir süreçtir. Hayvansal gıdaların sınırlı tüketimi de eksikliğin oluşmasının yaygın sebeplerindendir.
B12 vitamininin eksiklik belirtileri arasında megaloblastik anemi, omurilik lezyonları, ekstremitelerde karıncalanma ve uyuşma, yürümede anormallik, görmede bozukluk, metabolik anormallikler ve periferik nöropati bulunmaktadır. Beyinde görülen spesifik belirtiler ise duygusal bozukluklar, davranış değişiklikleri, kognitif bozukluklar, bunama gibi durumlardır. Ciddi oranda eksikliğinde duyusal bozukluklarla birlikte depresyon, titreşim ve eklem pozisyonunda duyu kaybı görülür. Risk faktörleri arasında; yaşa bağlı malabsorbsiyon, genetik poliformizm gibi faktörler bulunmaktadır.
Normal bireylerde gıdalardan emiliminin, alınan protein miktarına ve türüne göre değişiklik gösterdiğine ulaşılmıştır. Özetle, eksiklik genellikle B12 vitamininin emilim bozukluğu ve beslenme yetersizliği ile ortaya çıkmaktadır. İlerleyen yaşlarda, yaşlılık döneminde ve özellikle doğurgan dönemdeki kadınlar için de oldukça önemli olan B12, yaşam döngüsü için gereklidir. Yeterli alım sağlanarak eksikliğin önüne geçmek gerekir.
Dangour, A. D., Allen, E., Clarke, R., Elbourne, D., Fletcher, A. E., Letley, L., et al. (2015). Effects of vitamin B-12 supplementation on neurologic and cognitive function in older people: a randomized controlled trial. The American Journal of Clinical Nutrition, 102, 639-647.
Kennedy, D. O. (2016). B Vitamins and the Brain: Mechanisms, Dose and Efficacy—A Review. Nutrients, 8, 68.
O’Leary, F., & Samman, S. (2010). Vitamin B12 in Health and Disease. Nutrients, 2, 299-316.
Rathod, R., Kale, A., & Joshi, S. (2016). Novel insights into the effect of vitamin B12 and omega-3 fatty acids on brain function. Journal of Biomedical Science, 23:17.
Watanabe, F., Yabuta, Y., Bito, T., & Teng, F. (2014). Vitamin B12-Containing Plant Food Sources for Vegetarians. Nutrients, 6, 1861-1873.