B12 vitamini diğer adıyla kobalamin olarak da bilinir. Deniz ürünleri, kümes hayvanları, kırmızı et, süt, yumurta ve peynir de dâhil olmak üzere, hayvansal ürünlerde yeterli miktarlarda bulunur. B12; DNA sentezi için gerekli olan, sinir miyelin bütünlüğünü korumak için gerekli bir vitamindir. B12 vitamini, hayvanların kalın bağırsaklarında bakteriler tarafından üretildiğinden, bitki kaynaklı gıdalar genellikle B12 vitamini kaynağı değildir. Bu nedenle vejetaryenler ve özellikle bitki kaynaklı bir diyet tercih eden veganlar için oldukça önemlidir.
Vejetaryen ve vegan popülasyonlarda, diyetle B12 vitamininin yetersiz alımı en önemli sorundur. B12 vitamini eksikliği; megaloblastik anemiye, hücre bölünmesinin inhibisyonuna ve nörolojik bozukluklara sebep olabilen önemli bir sağlık problemidir. (Folat eksikliği de megaloblastik anemiye neden olabilir.) Yüksek folat alımı anemiyi düzeltebilse de, B12 vitamini eksikliği giderilmediği sürece nörolojik semptomlar ortaya çıkabilir. B12 vitamininin nörolojik semptomları; el, ayaklarda uyuşukluk ve karıncalanma, azalan duyma kabiliyeti, yürüme güçlüğü, bağırsak ve mesane kontrolü kaybı, hafıza kaybı, demans, depresyon, genel halsizlik ve psikozu içerir. Bunların yanısıra, intrinsik faktör kaybı, mide asidi veya diğer protein sindirici enzimler, B12 vitamini eksikliği bilinen vakalarının %95’ine katkıda bulunduğu bildirilmiştir. Erken teşhis edilmez ve tedavi edilemezse, bu semptomlar geri dönüşsüz olabilir.
Vejetaryen ve/veya vegan bireylerin vitamin B12 düzeylerinin, tehlikeli seviyelere düşmesini engellemek ve gerekli durumda erken müdahalenin sağlanabilmesi için düzenli olarak değerlendirilmeleri gerekmektedir. Ayrıca B12 vitamini eksikliği, sinirsel hasar ve nöropsikiyatrik anormallikler ile sonuçlanan, periferik sinirlerin, omurilik kranial sinirlerin ve beyinin demiyelinizasyonuna (sinir hücrelerinin miyelin kılıflarının hasar görmesi) yol açabilir.
689 kişiyi kapsayan bir kesitsel analiz çalışmasında; veganların yarısından fazlasının ve vejetaryenlerin %7’sinin vitamin B12 yönünden yetersiz beslendikleri bildirilmiştir. EPIC* – Oxford kohort çalışmasında ise; 232 vegandan 121’inin (%52), 231 vejetaryenin 16’sının (%7) ve 226 omnivordan* (%0.4) 1’inin B12 vitamini eksikliği sonucuna varılmıştır. Diyetleri desteklenmeyen ya da hayvansal besinlere tahammülsüz olanlarda B12 vitamini eksikliği gelişmesi kaçınılmazdır.
Günden güne artan bir trend haline gelen vejetaryen ve vegan beslenme, bir yaşam felsefesi ve biyoetik yaklaşımdır. Vejetaryen beslenme, bitkisel gıdaların tüketimi ve hayvansal kaynaklı gıdalardan kısmen veya tamamen kaçınılmasıyla karakterize bir beslenme türüdür. Tükettikleri hayvansal ürün çeşidine bağlı olarak vejetaryenler birbirinden ayrılmaktadır. Örneğin; lakto-ovo vejetaryenler, süt ürünleri ve yumurtalarını düzenli olarak tüketerek B12’yi alabilirler. Çoğunlukla yetişkinler tarafından tercih edilmesine rağmen, ebeveynlerinden etkilenen çocuk ya da gençler, vejetaryen diyetlerini doğal bir diyetmiş gibi gönüllü olarak seçmektedir. Vejetaryen beslenmenin sağlık üzerindeki etkileri; yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite veya yaşam süresi açısından farklıdır.
Vejetaryen diyet uygulayanlar, B12 vitamini ile takviye edilmiş gıdaları tüketmedikçe veya takviye almadıkça, risk grubunda yer alırlar. Vegan diyetinde ise, takviye kullanmak veya takviye edilmiş gıdaları tüketmek B12 vitamini elde etmenin tek yoludur.
(Bir zamanlar, spirulina gibi bazı bitkisel besinlerin ve fermente edilmiş soya ürünlerinin B12 vitamini için besin kaynağı olduğu düşünülmüş fakat yanlış olduğu kanıtlanmıştır.)
B12 vitamin eksikliği, özellikle; hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlarda, büyüme dönemindeki çocuklarda ve yaşlılarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Hamile/emziren vegan veya vejetaryen kadınların, güvenilir bir B12 kaynağını tüketmeleri ya da diyetlerine B12 vitamin takviyesinin eklenmesi özellikle önemlidir. Katı bir vegan yaşam tarzına sahip annelerin sütünde B12 vitamin seviyeleri düşük olacağından bebekleri mutlaka takviyelerle desteklenmelidir.
- B12 vitamini eksikliği, sadece vejetaryen ve vegan yaşam tarzına sahip olanlarda değil, yetersiz beslenme alımı olan herkes için potansiyel bir endişe kaynağıdır. Bilimsel çalışmalar; vejetaryenlerin, özellikle de veganların, risk grubunda olduğunu ortaya koymaktadır. Dolayısıyla, bilim dünyasının önerisine kulak verin ve diyetisyen kontrolünde “yeterli ve dengeli öğünler” ile sağlıklı beslenmeyi tercih edin.
*EPIC: Avrupa Kanser ve Beslenme Araştırması
*Omnivor: Hem ot, hem de etle beslenen canlılar.
URGANCI, N. (2017). Vejetaryen Çocuk Beslenmesi. Turkiye Klinikleri Journal of Pediatric Sciences, 13(3), 278-283.
Son, G. Y. T., & Bulut, M. (2016). Vegan and vegetarianism as a life style Yaşam tarzı olarak vegan ve vejetaryenlik. Journal of Human Sciences, 13(1), 830-843.
Zeuschner CL, H. B. (2012). Vitamin B₁₂ and vegetarian diets. MJA Open 1 Suppl 2, 1-6.
