Çinko (Zn) Nedir? Sağlığa Faydaları Nelerdir? Çinko Eksikliği Nasıl Giderilir?

Bitki ve hayvanlarda önemli fizyolojik etkileri olan ve çok sayıda biyolojik olayda rol oynayan çinko, elzem iz elementlerden biri olup, insan beslenmesinde önemi rollere sahip bir mikro besin öğesidir. Vücutta 300’den fazla enzimin fonksiyonu için gerekli çinko, insan vücudunda demirden sonra en çok bulunan ikinci iz elementtir.

Çinko, hücre içi metabolizmada her yerde bulunur. En az bir enzimin temel bir bileşeni olup, birçok protein ve biyomembranda spesifik yapısal rolleri ile göze çarpan bir mineraldir.

• Çinkonun biyoyararlılığı göz önünde bulundurulduğunda, sağlıklı bireylerin diyetlerinde mutlaka yer alması gerekmektedir.

Çinko eksikliği; yüksek mortaliteye* sahip, gelişmekte olan ülkelerde hastalık yüküne katkıda bulunan en önemli on faktörden biridir.

• WHO*’nun 2002 yılında yayınladığı çinko müdahalelerinin önemi anlatan bir rapor; takviyeler konusuna dikkat çekmiş, toplum bu konuda daha da bilinçlenmiştir.

Çinko takviyeleri dünya genelinde çocuk ölümlerini %63 oranında azaltmaya yardımcı olmuştur. Çinko içeriği düşük bir diyetle beslenenlerde, son derece düşük bir büyüme oranı ve yüksek mortalite görülmüştür.

Gelişmekte olan ülkelerdeki çinko eksikliğine bağlı olarak, iki milyardan fazla kişide gecikmiş büyüme görülmekle birlikte; hem çinko, hem de demir eksikliğine bağlı anemiler ortaya çıkabilir. Büyüme geriliği ve bağışıklık bozukluklarının yanı sıra, çinko eksikliğine bağlı bilişsel bozukluk da görülmektedir. Çinkodan yetersiz bir diyetle beslenenlerde, gözlerde katarakt ve ciltte aşınmalar saptanmıştır.

İnsanlarda şiddetli çinko eksikliğinin belirtileri; alopesi*, diyare*, duygusal bozukluk, kilo kaybı, hücre aracılı immün işlev bozukluklarına bağlı olarak ortaya çıkan enfeksiyonlar, erkeklerde hipogonadizm*, ülser rahatsızlıkları ve ülserlerin iyileşmesi ile ilgili problemler sayılabilir. Bu tarz durumlarda erken teşhis çok önemlidir.

Diyetteki çinko düzeyinin; protein ve karbonhidratın, özellikle de proteinin sindirilebilirliğini etkilediği bilinmektedir. Yüksek miktarda emilebilir çinko içeren gıdaların tüketimi, çinko eksikliği sorunlarına; uzun vadeli, sürdürülebilir bir çözüm sağlamıştır. Çinko, gıdaların protein içeriği ile yüksek oranda ilişkili olsa da, protein bakımından zengin bitkilerdeki çinko oranı, hayvansal gıdalardakinden daha azdır.

Çinko takviyeleri, doğal gıdalar dışında çinko ihtiyacının karşılanabildiği başka bir yoldur.

• Egzersiz yapan bireyler ile yapılan bir araştırmada; çinko desteği ile kan glikoz, trigliserit ve kolesterol değerlerinde azalma görülmüştür.

• Gerektiği durumlarda, aile hekimi ve diyetisyen kontrolü ile çinko takviyelerinin kullanımını teşvik etmek ve çinko içeren gıdaları diyette yeterince bulundurmak çok önemlidir.

Özetlemek gerekirse;

• Yüksek mortaliteye sahip gelişmekte olan ülkelerde çinko eksikliği yaygındır.
• Düzenli çinko takviyesi, gelişmekte olan ülkelerde yaygın görülen bebek morbiditelerini büyük ölçüde azaltabilir
• Çinko, diyare için etkili bir yardımcı tedavidir.
• Çinko eksikliği, genellikle demir de dâhil olmak üzere, diğer mikro besin eksiklikleri ile birlikte bulunur.
• Çinko eksikliği, tırnaklarda beyaz lekeler ve saç dökülmesi ile karakterizedir.