Tiroid hormonları, vücudun her bir parçasının metabolizma hızını ayarlar. Tiroid bezi olması gerektiği gibi çalışıyorsa metabolizma sabit hızda kalır. Tiroid bezi, hipofiz bezi tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi; TSH olarak bilinen tiroid uyarıcı hormonu üretir. Tiroid bezi ise, T4 (tiroksin) ve T3 (triiyodotironin) olmak üzere iki hormon üretir. Bazı durumlarda tiroid bezi az çalışarak hipotiroidiye veya çok hormon üreterek hipertiroidiye yol açabilir. Kişide tiroid hastalığının olup olmadığı; klinik belirtiler, muayene, kan testleri, ultrasonografi ve radyoaktif iyot yardımıyla tiroid taraması sonucunda belirlenmektedir.
Hipertiroidi Nedir?
Hipertiroidi; tiroid bezinin çok fazla tiroid hormonu üretip salgılamasıyla oluşan bir hastalıktır. Bazal metabolizma hızı (BMH) yükselir, dokuların ısı üretimi artar, serum kolesterol seviyeleri düşer ve sistemik vasküler direnç azalır. Hastalığın tanısında TSH’ın baskılanmış, T3 ve T4 değerlerinin ise yüksek olması beklenmektedir. Olası başlangıç yaşı 20-50 yaş arası iken, özellikle Graves hastalığının kadınlarda görülme sıklığı daha fazladır. Toksik nodüler guatr veya toksik adenomlu hastalar ise genellikle 50 yaş üstündedir.
Tirotoksikoz: Hipertiroidi hastalığını araştırırken tanımlar arasında “tirotoksikoz” terimi sıklıkla karşımıza çıkar. Nedeni fark etmeksizin tiroid hormonunun fazlalığı genel olarak tirotoksikoz olarak ifade edilir.
Subklinik Hipertiroidi: TSH değerinin düşük, ancak T3 ve T4 değerlerinin normal olduğu, asemptomatik bir durumdur.
Graves Hastalığı: Hipertiroidinin en sık nedenidir. Toksik diffüz guatr olarak da bilinir. Otoimmun bir hastalık olup tiroid stimülan immunoglobülinler hipertiroidiye sebep olur.
- TSH’ın baskılanmadığı ve serbest T4 değerinin yüksek olduğu durumda hekimler, TSH üreten hipofizer bir adenomdan şüphelenmektedir.
Hipertiroidi Belirtileri Nelerdir?
- Normal veya artan iştaha rağmen kilo kaybı
- Halsizlik
- Çabuk sinirlenme, duygusallık, mental bozukluklar
- Sıcağa tahammülsüzlük
- Çarpıntı, nabız yüksekliği (Dakikada 90-100 den fazla)
- Nefes darlığı
- Terleme, nemli cilt
- Eller başta olmak üzere bacaklarda ve başta titreme
- Alt ekstremitelerde ödem
- Yumuşak dışkı veya ishal
- Daha seyrek veya hafif adet dönemleri
- Dışarıya doğru çıkık, sabit bakan gözler
- Kas ağrıları, kuvvetsizlik
- Hiperaktivite
- Uyku bozuklukları
- Tiroid bezi boyutlarında artış (guatr)
- Çocuklarda hızlı büyüme ve kemiklerin erken olgunlaşması
- Yaşlı bireylerde hiçbir belirti olmayabilir.
Hipertiroidi Nedenleri Nelerdir?
- Graves hastalığı (Hipertiroidizmin en yaygın nedeni)
- Toksik nodüler guatr
- Soliter (tek) tiroid nodülü
- De Quervain Tiroiditi (Viral Tiroidit)
- İyot içeren ilaçlar ve iyot suplemanları
- Tiroid bezinde folliküler kanser
- İlaçlar (amiodaron, lityum ve iyot içerenler)
- Yumurtalık teratomları (tümör tipi)
- Çevresel faktörler: Sigara içmek, diyetle yüksek iyot alımı, stres, gebelik
- Genetik: Genetik faktörlerin yaklaşık %70 oranında otoimmun tiroid hastalıklarının gelişiminde etkili olduğu düşünülmektedir.
Hipertiroidi Tedavisinin Önemi
Hipertiroidi semptomları ciddi komplikasyonlara neden olabileceğinden hastalık mutlaka tedavi edilmelidir. Tedavi edilmemesi durumunda; kalp ritim bozukluğu, kalp yetmezliği, kan basıncında yükselme ve inme görülmesi muhtemeldir. Eğer hipertiroidi hastasının menopoz döneminde olan bir kadın olduğu varsayıldığı durumda; osteoporoz ve kemiklerde kırılma riski daha yüksektir. Hipertiroidizm; tirotoksikoza, membran lipit değişikliklerine, TSH azalmasına, nöropsikiyatrik ve nörolojik sendromlara ve miyopatiye neden olur. Yenidoğan hipertirodizminde kalp semptomları ve anormal nörolojik davranışlar görülür. Fetal tirotoksikozun nedeni Graves hastası anneden fetüse tiroid uyarıcı antikor transferinin olmasıdır. Bebekte; şiddetli ödem, ölüm, büyüme geriliği ve guatr görülebilmektedir. Hipertiroidizmli gebede plasentanın TSH transferini kontrol etmede yetersiz kaldığı belirtilmektedir.
Kimlerde hipertiroidi taraması yapılmalıdır?
- İyot içeren, tiroid hormonlarını etkileyen ilaçları kullananlar
- Gereğinden fazla tiroid hormonu alanlar
- Ailede hipertiroidi öyküsü olanlar
- Sigara tüketenler
- Aşırı iyot alanlar (Damardan madde verilerek film çekilmesi gibi)
- Kadınlar (Özellikle genç ve orta yaş grupları)
- Otoimmün hastalıklara sahip olanlar (Tip1 diyabet, vitiligo gibi)
- Gebeler, yeni doğum yapmış kadınlar (İlk 6 ay-1 yıl)
Hipertiroidizm Hastaları Beslenmede Nelere Dikkat Etmelidir?
Tiroid bezi hastalıklarında beslenme tedavisini içeren herhangi bir rehber bulunmamaktadır. Beslenme programı komplikasyonlar göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır (çarpıntı varlığında kalp hızını daha da arttırabilecek besinlerin kısıtlanması gibi). Bunların yanında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
- Hipertiroidi hastaları mutlaka iyotsuz tuz kullanmalıdır.
Deniz tuzundan uzak durulmalı, deniz ürünleri tüketilmemelidir.
İyot içeren maddelerden uzak durulmalıdır.
Ekspektoranlar (Balgam söktürücüler) ve iyottan zengin multivitaminlerin kullanımı durumunda hekim mutlaka hastalıktan haberdar olmalıdır.
Sigara içilmemelidir. Avrupa’yı kapsayan bir araştırmada (2015) hipertiroidi tedavisine ek olarak sigara içme oranının düşmesiyle tiroidle ilgili göz hastalıklarının görülme oranının azalmasının ilişkili olabileceği belirlenmiştir.
Selenyum, çinko, demir ve A vitamini eksiklikleri iyot dengesini etkilemekte, selenyum ve iyot miktarlarının dengede olması tiroid sağlığı için önem taşımaktadır.
Besin tüketimi metabolik hızın artmasına neden olur. Yukarıda bahsedildiği gibi hipertiroidide de metabolik hız yüksektir.
- Yapılan bir çalışmada (2015); hipotiroidi ve hipertiroidi hasta gruplarının diyetlerinde enerji kısıtlaması yapılmış; hipotiroidili grupta BMH’ta düşüş görülmüş fakat hipertiroidi grubunda değişiklik olmamıştır. Bu sonucun, proteinlerin termik etkisine bağlanabileceği belirtilmiştir. Ayrıca çalışmanın başında hipotiroidili grupta metabolik sendrom varlığı %75.2 iken, hipertiroidili grupta %15.8 bulunmuştur. Hipertiroidili gruba sadece yeterli ve dengeli beslenme önerilerinde bulunulmuş ve 3 ay sonunda metabolik sendrom oranı %0’a inmiştir. Hastaların azalan lipid değerleri ve insülin direnci ise posa tüketiminin arttırılmasıyla ilişkilendirilmiştir.
Seçilmiş Besinlerin İyot İçerikleri
| Besin | Miktar (g) | İyot Miktarı (µg) |
| İyotlu sofra tuzu | 1 | 25 |
| Yumurta | 50 | 4.7 |
| İnek sütü | 200 | 23.4 |
| Soya sütü | 200 | 4 |
| Hindistan cevizi sütü | 200 | 0.8 |
| Yoğurt | 100 | 3.5 |
| Sardalya | 100 | 32 |
| Uskumru | 100 | 49.8 |
| Beyaz ekmek | 100 | 5.8 |
| Kepekli ekmek | 100 | 1 |
| Tam buğday ekmeği | 100 | 1.4 |
| Taze fasulye | 100 | 3 |
| Mercimek | 100 | 0.7 |
Son olarak:
Hipertiroidizm genellikle iştahı açan, aynı zamanda kilo kaybına neden olan bir hastalıktır. Kulağa belki hoş geliyor olsa da, aslında can sıkıcı olan bu durum, hipertiroidi hastalarını sağlıksız beslenmeye yönlendirmemelidir. Tiroid hormonları tedaviyle normal seviyelere gelmediği sürece, besin tüketiminiz artsa bile büyük olasılıkla kilo vermeye devam edeceksiniz. Tedavinin etkisini görmeye başladığınızda verdiğiniz kilolar zaten kendiliğinden geri gelmeye başlayacaktır. Açlığı basit şekerlerle bastırmaya çalışmak yerine, hastalıkla ilgili dikkat edilmesi gereken noktaların mutlaka yer aldığı, enerji ihtiyacını karşılayacak, yeterli ve dengeli bir beslenme düzeni uygulanmalıdır. Bu konuda bir diyetisyene başvurmanız faydalı olacaktır.
American College of Obstetricians and Gynecologists. (2019, June). Thyroid Disease.
Dirikli, N. B. (2015). Hipertiroidili ve Hipotiroidili Kadınlarda Metabolik Sendrom Belirteçleri Üzerine Tıbbi Beslenme Tedavisinin Etkilerinin Değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara.
Ferrari, S. M., Ruffilli, I., Elia, G., Ragusa, F., Paparo, S. R., Patrizio, A., . . . Fallahi, P. (2019). Chemokines in Hyperthyroidism. Journal of Clinical & Translational Endocrinology, 1.
Kahaly, G. J., Bartalena, L., Hegedüs, L., Leenhardt, L., Poppe, K., & Pearce, S. H. (2018). 2018 European Thyroid Association Guideline for the Management of Graves’ Hyperthyroidism. European Thyroid Journal, 168.
Newson, L., & Knott, L. (2015, December 10). Hyperthyroidism. Patient, Endocrin Disorders.
Özçelik, F. (2018). Türk Cerrahi Derneği Yeterlilik Okulu Ders Notları. Ankara.
Sağlam, F., & Çakır, B. (2012). Birinci Basamakta Tiroid Hastalıklarına Klinik Yaklaşım. Ankara Medical Journal, 138, 139.
Somasundaram, N. P., Wijeyaratne, C. N., Fernando, R., & Siribaddana, S. H. (2012, October). Thyroid Diseases. Sri Lanka.
Taylor, P. N., Albrecht, D., Scholz, A., Buey, G. G., Lazarus, J. H., Dayan, C. M., & Okosieme, O. E. (2018). Global Epidemiology of Hyperthyroidism and Hypothyroidism . Nature Review Endocrinology, 302,303.
Türker, T. (2005). Tiroid Hastalıkları ve Metabolik Sendrom. Uzmanlık Tezi. İstanbul.
Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Tiroid Çalışma Grubu. (2019, Nisan). Hipertiroidi ve Tirotoksikoz. Ankara.
