Bazal Metabolizma Hızı Nedir? Nasıl Ölçülür?

Tam dinlenme halinde (uyanık iken), vücut sıcaklığının muhafaza edilmesi ve organların görevini yapabilmesi için gerekli enerjidir. Öğünlerden 12 saat sonra sindirim faaliyetleri tamamlanmış halde ve sırt üstü olarak ölçümü yapılır.

Bazal metabolizma hızı (BMH) yerine dinlenme metabolik hız (DMH) da kullanılır. Fakat bu yöntemde, 12 saat şartı aranmaz ve BMH ile arasında %10 fark bulunur.

BMH veya DMH ile, besinlerin termik etkisi ve fiziksel aktivite toplamı bireyin gün içinde ihtiyaç duyduğu enerji miktarını verir.

Toplam metabolizma hızımızın %60-65 kadarı bazal metabolizmaya aittir. Bu nedenle kilo kontrolünde, diyet planlamalarında göz önünde bulundurulur. BMH; ateşli hastalıklar, gebelik, emzirme, çalışma koşulları gibi faktörlerden etkilenmektedir.

Bazal Metabolizma Hızı Nasıl Ölçülür?

Direkt veya indirekt kalorimetre yöntemleriyle uygun cihazlar kullanılabilir. Direkt kalorimetrede, izole bir oda içinde, su sıcaklığında oluşan değişimle bireyin ürettiği enerji belirlenir. İndirekt kalorimetre yönteminde ise, oksijen tüketimi ve karbondioksit çıkışı ölçülür. Enerji tüketiminin hesaplanmasında bu ölçüm sonuçlarından yararlanılır. Bu yöntemlerin kullanımı yüksek maliyet ve eğitimli teknik eleman gereksinimi zorunluluğu nedeniyle kullanımı sınırlıdır. Daha çok bilimsel araştırmalarda kullanılırlar.

Genel olarak ise BMH hesaplamalarında; yaş, cinsiyet, vücut ağırlığı gibi çeşitli değişkenlere bağlı olarak oluşturulmuş denklemler kullanılmaktadır.

Bazal Metabolizma Hızını Etkileyen Faktörler

• Vücut Sıcaklığı:

Vücut sıcaklığı arttıkça BMH artar. Özellikle ateşli hastalıklarda bu artış net gözlenir. Vücut sıcaklığında 1°C lik artış BMH’yi %12 arttırabilmektedir.

• Cinsiyet:

Erkeklerde BMH, kadınlara göre %10-15 daha yüksektir. Sebebi, kadınlarda yağ dokusunun daha fazla olmasıdır.

• Yaş:

Yaş ilerledikçe vücut bileşimindeki değişimlerle birlikte metabolizma hızı azalır. Kas kütlesinde ve organ büyüklüklerindeki (özellikle beyin) azalmalar, BMH azalmasında temel sebeplerdendir.

• Beslenme:

Besin tüketimi ile birlikte metabolik hız artar. Sindirim, emilim gibi olaylar için ek enerjiye ihtiyaç duyulur. Öğünün miktarı ve içeriği bu ihtiyacı etkiler. Örneğin, saf protein tüketildiğinde proteinden gelen enerjinin ¼’ü kadar enerji harcanır (besinlerin termik etkisi).

Gıda alımının kısıtlanması ise BMH azalmasına neden olur. Bundan etkilenen esas doku yağ dokusu olup, BMH’nin çok küçük bir kısmını oluşturur.

BMH’de tekrarlayan azalmalar görülmesinin, obeziteyi tetikleyen bir faktör olduğu unutulmamalıdır.

• Fiziksel Aktivite:

Çeşitli egzersizlerle, metabolizma hızı dinlenme değerinin 10 katına ulaştırılabilir. Pilates vb. fiziksel aktivitelerin, bitkisel desteklerle birlikte sürdürülmesiyle, az düzeyde olan BMH artışının ivme kazandığı bir çalışmada belirtilmiştir.

• Gebelik:

Kan dolaşımının artması, dokularda hücresel artış ve büyüme, böbrek fonksiyonları, solunuma bağlı oksijen tüketiminin artması durumlarından dolayı bazal metabolizma hızı yükselir. Bu dönemde, yağ kütlesindeki artışlar yetişkinlik obezitesini tetikleyebilmektedir. Bu özellikler birinci ve ikinci trimesterde belirginleşir.

• Emziklilik:

Bu dönemdeki kadınlarda BMH’de süt üretimine bağlı artış görülebilir. Fakat, çoğu çalışmada anlamlı bir fark bulunmamıştır.

• Tiroid Bezi:

Hipertiroidizm (tiroid bezinin çok çalışması) durumunda, bazal metabolizma hızı fiziksel aktiviteye bağlı olmadan artış gösterir. Bu hastalarda enerji tüketimi %41 kadar yükselir.

• Adrenalin (Epinefrin) Hormonu:

Kalpte ATP üretimini artırarak BMH’yi yükseltebilir.

• Leptin Hormonu:

Beyne tokluk hissi göndermekle görevli olup, bazal metabolizmayı hızlandırabilen faktörler arasında yer alır.

• Çevre Sıcaklığı:

Çalışmalarda birbirinden farklı sonuçlar elde edildiğinden kesin bir etkisi yoktur.

• Uyku:

Bazal metabolizma hızı en düşük seviyededir. BMH %10-15 azalır.

• Diyetisyene danışılmadan, beslenme düzeninde yapılan uzun süreli aşırı kısıtlamaların bazal metabolizma hızını düşüreceği, böylece hedeflenen ağırlık düzeyine ulaşmada engel olabileceği gibi, normal diyete geçildiğinde de ağırlık artışına sebep olacağı unutulmamalıdır.