Besinin Adı
Türkçe: Çam Fıstığı/Dolmalık Fıstık
İngilizce: Pine Nuts
Latince: Pignolia, Pinus pinea
Vatanı ve iklimi:
Genel olarak Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde yetiştirilmektedir. Ege, Akdeniz sahilleri, Portekiz, İspanya, İtalya, Girit ve Türkiye’de 2000 yılı aşkın süredir üretimi yapılmaktadır. Dünya genelinde çam fıstığı olarak en çok Pinus pinea türünün ticareti yapılmakta olup Pinus koraiensis ve Pinus gerardiana türlerinin tohumları da ithalat-ihracatta yerini almıştır. Geleneksel olarak Chilgoza olarak bilinen Pinus gerardania, Pakistan’ın Khyber Pakhtunkhwa ve Balochistan eyaletlerinde, Azad Jammu-Keşmir’de, doğu Afganistan’da ve Kuzeybatı Hindistan’da bulunur.
Bitkisel Özellikleri:
Fıstık çamları ilk meyvesini 9-10 yaşlarında vermeye başlar. Bu yaşlardan 80-100 yaşına kadar verimi artarak devam eder ancak ilerleyen yaşlarda verimi azalır. Fıstık çamlarının verimi hasattan sonra belli olur. Verimi bölgeden bölgeye değiştiği için tam olarak rakam vermek güçtür. Genel olarak yüksek kesimlerdeki çam ağaçlarının verimi daha yüksektir. İç kabuktan dış kabuğa doğru ekstraktı ve polisakkarit miktarı azalırken; lignin ve polifenolik maddelerin miktarı artmaktadır. Çam fıstığı; doymamış yağ asitlerini, antioksidanları, fitosterolleri ve fosfolipidleri içeren bitkisel yağ kaynağıdır.
Faydaları ve/veya Zararları:
Çam fıstığının birçok biyoaktif bileşeni, insan fizyolojisini olumlu şekilde etkilemek için sinerjistik olarak etkileşime girer. Hücre yenilenmesine destek olup, iltihap oluşumunu engelleyen antikorların üretimini hızlandıran antioksidanlara sahiptir.
İçerdiği biotin; yaraları hızla iyileştirir, saç ve tırnakların uzamasına katkı sağlar. Omega-3, Omega-6, B vitamini, E vitamini, karoten, demir, çinko, potasyum, magnezyum, fosfor, flor ve kalsiyum içerir. Fakat potasyum ve fosfor oranı yüksek olduğu için böbrek hastaları dikkatli tüketmelidir.
Çam fıstığında bol miktarda bulunan linoleik asidin; kan lipitleri, kan basıncı ve serum kolesterolü üzerinde faydalı etkileri olduğu düşünülmektedir. İçerdiği linoleik asit, ince bağırsağı uyararak kolesistokinin hormonunun salınımını sağlar. Kolesistokinin hormonu da pankreası uyararak sindirim enzimlerinin salınmasını sağlar. Bu esnada safra salgısı serbest bırakılır ve yağlı besinlerin emilimi gerçekleşir. Böylece yağ birikimi önlendiği gibi tokluk hissi oluşturarak kilo alımını da önleyebilir.
Çam fıstığı alerjisi ilk olarak 1958’de Santos ve Unger tarafından tanımlanmıştır. O zamandan beri çam fıstığına karşı olan alerjik reaksiyonları açıklayan çok sayıda rapor yayınlanmıştır. Bugüne kadar bildirilen 45 vakanın, 34’ü şiddetli anaflaktik reaksiyonları içermekteydi.
Çam fıstığı, mevcut yağ asitlerinin %14-19’unu temsil eden pinolenik asidi (PNLA) ve yapılan deneylerden elde edilen çam fıstığı yağını (PNO) içerir. PNLA; anti-enflamatuar etkiye sahiptir ve lenfosit fonksiyonunu iyileştirebilir.
- PNO ve PNLA, iştah kontrolü üzerinde önemli doyma hormonlarının kan konsantrasyonlarını arttırarak olumlu etki göstermektedir. PNO içeren yüksek yağlı diyetlerle beslenen ratlarda daha az kilo alımı ve yağ birikimi gözlenmiştir.
- İn vitro olarak yapılan bir araştırmada; PNLA’nın, serbest yağ asidi reseptörleri 1 ve 4’ün ko-aktivasyonu için glukoza bağımlı insülin sekresyonunu ve insülin duyarlılığını arttırabilen güçlü bir agonist olduğu bulunmuştur. PNO’nun, serumdaki antioksidan koruyucu enzimlerin aktivitesini arttırdığı ve lipid peroksidasyonunun bir göstergesi olan malondialdehit konsantrasyonunu azalttığı gözlemlenmiştir.
Bilgilendirme:
Fıstık çamı ağacının kozalağında bulunan çam fıstığı; çiğ olarak veya kavrulmuş formda tüketilebildiği gibi sebze ve et yemeklerine, pilav, ekmek, kurabiye, kek ve soslara lezzet katması için eklenebilir. Besin değeri sebebiyle mutfaklarda önemli yer tutan çam fıstığı, dünyadaki en önemli yağlı tohum türlerinden biridir.
100 gram Çam Fıstığı’nın besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 7,3 | 4 | 2 | 3 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 24 | 600 | 50 | 1,9 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 50,7 | 510 | 9,2 | 3,6 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 575,5 | 26 | 235 | 7,2 |
Calama, R., Conde, M., de-Dios-García, J., Madrigal, G., Vázquez-Piqué, J., Gordo, F. J., & Pardos, M. (2019). Linking Climate, Annual Growth and Competition in a Mediterranean Forest: Pinus Pinea in the Spanish Northern Plateau. Agricultural and Forest Meteorology, 309-321.
Hoon, L. Y., Choo, C., Watawana, M. I., Jayawardena, N., & Waisundara, V. Y. (2014). Evaluation of the Total Antioxidant Capacity and Antioxidant Compounds of Different Solvent Extracts of Chilgoza Pine Nuts (Pinus gerardiana). Journal of Functional Foods, 1014-1021.
Xie, K., Miles, E. A., & Calder, P. C. (2016). A Review Of The Potential Health Benefits of Pine Nut Oil and Its Characteristic Fatty Acid Pinolenic Acid. Journal of Functional Foods, 464–473.
