Doğada yaygın olarak ve insan vücudunda en çok bulunan ikinci mineral olan fosfor, vücut ağırlığının toplam %1’ini oluşturur. Fosfor, sağlıklı kemiklerin ve dişlerin oluşması için, kalsiyum ve diğer besinlerle çalışır. Metabolik olarak sinyal iletimini sağlamak, enerji üretiminde ve depolanmasında görev almak, kanı tamponlamak, enzimleri katalizlemek, gen transkripsiyonunu düzenlemek gibi birçok kritik fonksiyonu vardır. Ayrıca, kan damarlarını ve kasların kasılmasını sağlayan fosfor; normal asit-baz dengesini korur ve büyümeye yardımcı olur.
- Yetişkinlerde serum fosfor düzeyi 2.5-4.5 mg/dL olarak kabul edilir. Vücuttaki fosforun %90’ı kemik ve dişlerde, %10’u ise hücre ve vücut sıvılarında bulunur.
Fosforun Vücudumuzda Eksikliği
Sağlıklı popülasyonda fosfor eksikliği nadiren görülür. Ancak alkolizm, anoreksiya, genetik bozukluklar ve tümör varlığı, fosfor eksiliğine sebep olabilmektedir.
Fosfordan Zengin Gıdalar
Proteinden zengin besinlerin fosfor içeriği de yüksektir.
- Et, balık, kümes hayvanları, yumurta
- Süt ve süt ürünleri
- Fasulye, nohut, mercimek gibi kurubaklagiller
- Tahıllar (yulaf gibi)
- Yağlı tohumlular (fındık gibi)
|
Besin |
Miktar (gr) |
Fosfor İçeriği (mg) |
| Yoğurt |
175 |
156-246 |
| Dana eti (pişmiş) |
75 |
178-194 |
| Buğday |
30 |
225 |
Fosforun Günlük İhtiyacı
İnsan vücudunun fosfor ihtiyacı, kalsiyum ihtiyacı kadardır. Diyette, kalsiyumun fosfora oranı bire bir olmalıdır.
|
Yaş Grupları |
Fosfor İhtiyacı (mg) |
| 1-10 yaş |
800 |
| 11-24 yaş |
1200 |
| 24 yaş ve üzeri |
800 |
Gıdalarla birlikte alınan fosfor miktarının yanı sıra, fosforun vücuttaki emilimi de günlük alımımızı etkiler. Doğal yolla organik olarak alınan fosforun %40-60’ı emilirken, inorganik fosfor tuzlarının ise %80-100’ü emilmektedir.
Toksisite
- Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi değerlendirmesine göre; sağlıklı kişilerin günlük 3000 mg fosfor alımını tolere edeceği belirtilmiştir.
Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda, yüksek serum fosfat konsantrasyonları, artan mortalite ve kardiyovasküler hastalık riski ile ilişkilendirilmiştir. İhtiyaçtan fazla fosfor alımının; düzensiz mineral metabolizmasına, vasküler kalsifikasyona, bozulmuş böbrek fonksiyonuna ve kemik kaybına sebep olduğu düşünülmektedir.
Önemli bir besin bileşeni olan fosforun fazlalığı; kronik böbrek yetmezliği hastalarında görüldüğü gibi, hücre dışı fosforun endokrin regülasyonunda yer alan çeşitli mekanizmalarda oluşturduğu doku hasarına bağlanabilir.
- Devam eden araştırmalarda; ilgili hormonların yüksek diyetsel fosfor alımıyla düzensiz regülasyonu sonucu olarak böbrek yetmezliğine, kardiyovasküler hastalıklara, kansere ve osteoporoza sebep olabileceği bildirilmiştir.
Fosfor ile ilgili Çalışmalar
- Yapılan hayvan çalışmaları; serum fosfatının yüksek olması ile sonuçlanan yüksek inorganik fosfat beslemesinin, akciğer, deri ve mesane kanserini desteklediğini göstermektedir.
- Sağlıklı popülasyonlarda yapılan çalışmalar; yüksek ekstraselüler fosfatın, kanser insidansını başlatabileceği veya arttırabileceğini bildirmiştir.
- Ayrıca son klinik çalışmalarda; gıdalarla alınan fosforun, PTH düzeyleri ve kemik üzerindeki potansiyel zararlı etkileriyle birlikte, özellikle kadınlarda osteoporoza katkıda bulunabilecek olan etkileri de araştırılmaktadır.
National Kidney Disease Education Program. 2018. Phosphorus Tips for People with Chronic Kidney Disease.
Phosphorus. Calvo, Mona S ve Lamberg-Allardt, Christel J. 2015. 2015, Advances in Nutrition, s. 860-862.
Samur, Gülhan Eroğlu. 2012. Vitaminler Mineraller ve Sağlığımız. Ankara , Ankara, Türkiye : 2012.
