Besinin Adı
Türkçe: Yaban turpu
İngilizce: Horseradish
Latince: Armoracia rusticana
Vatanı ve İklimi:
Yaban turpunun ilk olarak Doğu Avrupa’da ortaya çıktığı düşünülmüştür. Daha sonra Finlandiya ve Polonya’dan Hazar Denizi’ne, Kuman çöllerine ve Türkiye’deki bir alana yayıldığı belirtilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre yaban turpunun en olası menşeinin Doğu Avrupa’nın ılıman bölgesi olduğu sonucuna varılmıştır.
Bitkisel Özellikleri:
Yaban turpu (Armoracia rustikana); Turpgiller familyasının büyük yapraklı, dayanıklı uzun ömürlü bir bitkisidir. Bitkinin Doğu Avrupa’nın ılıman bölgelerine özgü olduğu düşünülmektedir. Etli, beyaz köklerinin, lezzetli yoğun bir keskinliğe ve aynı zamanda serinletici bir tada sahip olması yetiştirilme sebepleri arasındadır. Yaban turpu içerdiği sinigrin, izotiyosinat, glukosinolat, fenil izotiyosiyanat ile antioksidan, antiinflamatuvar, antiaterosklerotik ve nootropik etki göstermektedir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Yaban turpu; soslarda ve diğer gıda bileşenlerinde, özellikle etnik yemeklerde çeşni olarak kullanılır. Biftek ve sosis içeren batı yemekleri de dahil olmak üzere günlük yemeklerde kullanılan yaban turpu, keskin kokusu ve baharatlı lezzeti ile bilinir. Genellikle Japon yemeklerinde, salata soslarında ve çiğ deniz ürünlerinde kullanılır. Birçok tropik ülkede ise; fitokimyasallar ve polifenollerin zenginliğinden kaynaklanan antioksidan, antiinflamatuar, antiaterosklerotik aktiviteler sebebiyle çeşitli hastalıklarının önlenmesi/yönetimi için geleneksel tıpta kullanılmaktadır. Japonya ve Güneydoğu Asya’daki ülkelerde çoğunlukla “yaban turpu sosu” şeklinde tüketilir.
Besinsel İçeriği:
Huang ve ark. (2005)’in yaptığı çalışmada; yaban turpu peroksidazı (HRP) ile İndol-3-asetik asit (IAA) tarafından indüklenen pankreas kanseri hücrelerinin (BXPC-3) apoptozunun altında yatan mekanizmaları keşfetmek amaçlanmıştır. Sonuçta, IAA ve HRP kombinasyonunun, apoptozu indükleyerek pankreas kanseri hücrelerinin (BXPC-3) in vitro büyümesini inhibe edebileceği görülmüştür.
Oyeleye ve ark. (2019)’ın yaptığı çalışmada; yaban turpu yapraklarının ve tohumlarını içeren diyetlerin, yüksek kolesterol (HC) diyetiyle beslenen ratlarda anjiyotensin-I dönüştürücü enzim (ACE) ve arginaz aktiviteleriyle lipit metabolitleri [toplam kolesterol (TC), trigliseritler (TG’ler), düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterol (LDL-C) ve yüksek yoğunluklu lipoprotein kolesterol (HDL-C)] üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Sonuçta, HC grubundaki sıçanların, daha yüksek TC, TG ve LDL-C seviyeleri ile daha yüksek ACE ve arginaz aktivitelerine sahip olduğu ve buna eşlik eden HDL-C seviyesinde bir düşüş olduğu ortaya konulmuştur. Bununla birlikte, %2 ve 4 yaban turpu yaprağı ve tohumu ile diyet takviyesi ACE ve arginaz aktivitelerini, TC, TG ve LDL-C ve HDL-C seviyelerini tersine çevirmiştir.
Park ve ark. (2013)’nın yaptığı çalışmada; yaban turpu kökünden ekstrakte edilen izotiyosiyanatların (ITC’lerin) antimikrobiyal aktivitesi araştırılmıştır. Sonuçta, yaban turpu kökünden ekstrakte edilen ITC’lerin güçlü antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu ve oral mikroorganizmalara karşı doğal bir dezenfektan olarak kullanılmaya aday olabileceği görülmüştür.
100 gram Yaban Turpu’nun besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 11,29 | 420 | – | – |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 1,18 | 246 | – | 24,9 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 0,69 | 31 | 0,42 | – |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 48 | 56 | 27 | 3,3 |
Courter, J. W., & Rhodes, A. M. (1969). Historical notes on horseradish. Economic Botany, 23(2), 156-164.
Ku, K. M., Jeffery, E. H., Juvik, J. A., & Kushad, M. M. (2015). Correlation of quinone reductase activity and allyl isothiocyanate formation among different genotypes and grades of horseradish roots. Journal of agricultural and food chemistry, 63(11), 2947-2955.
Park, H. W., Choi, K. D., & Shin, I. S. (2013). Antimicrobial activity of isothiocyanates (ITCs) extracted from horseradish (Armoracia rusticana) root against oral microorganisms. Biocontrol Science, 18(3), 163-168.
Wang, J., Zhang, M., Devahastin, S., & Liu, Y. (2020). Influence of low-temperature ball milling time on physicochemical properties, flavor, bioactive compounds contents and antioxidant activity of horseradish powder. Advanced Powder Technology, 31(3), 914-921.
Huang, C., Liu, L. Y., Song, T. S., Ni, L., Yang, L., Hu, X. Y., … & Si, L. S. (2005). Apoptosis of pancreatic cancer BXPC-3 cells induced by indole-3-acetic acid in combination with horseradish peroxidase. World Journal of Gastroenterology: WJG, 11(29), 4519.
