Kolesterol Nedir? Neden Artar? Nasıl Düşer?

Kolesterol, hem insanlarda, hem de hayvanlarda; karaciğer tarafından üretilen, mumsu yapıda, yağa benzer steroid ve alkol birleşimi bir maddedir. Vücudun tüm hücrelerinde bulunmaktadır. Vücudumuz ihtiyaç duyduğundan daha fazla kolesterol ürettiği için kolesterolün besinlerden alınmasına gerek yoktur.

Diyet kaynaklı kolesterol sadece hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur. Kolesterol içeriği yüksek besinlerin, aynı zamanda doymuş yağ miktarı da yüksek olduğundan, kardiyovasküler hastalıkların oluşma riskini arttırabilmektedir.

• Hücre zarlarının yapısında bulunur.
• Karaciğer tarafından üretilen ve yağların sindirimine yardımcı olan, safra sıvısının üretiminde gereklidir.
• D vitamini, östrojen ve testosteron gibi bazı hormonların öncü maddesidir.
• Sinir sistemi hücrelerinin bir parçası olan miyelin kılıfın önemli bir kısmını oluşturur. Ayrıca, sinirsel iletimde görevli, sinaps adındaki bağlantı noktalarının da temel bileşenidir.

• Kolesterol bitkisel kaynaklı besinlerde bulunmaz.
• Erime noktası 149°C olan kolesterolün kandaki normal değeri 200 mg/dL’dir.
• Sağlıklı bir bireyde, beslenme ile alınan kolesterol yaklaşık 3000 mg kadarken, karaciğerin sentezlediği miktar ise 1 gramdır.
• Doymuş yağlar, LDL-kolesterolü yüksek kolesterollü diyetten daha fazla yükseltirler.
• Diyetle alınan kolesterol miktarına göre karaciğer kolesterol sentezini azaltır ya da mevcut kolesterolü safra asitlerine çevirerek atımını sağlar.
• Amerika Beslenme Rehberi’nde sağlıklı beslenme için; besinlerle alınan kolesterol miktarının olabildiğince az miktarda tutulması gerektiği vurgulanmıştır.
• Günlük alınan kolesterol miktarı 300 mg’ı geçmemelidir.
• Besinlerle aldığımız kolesterolün kan kolesterolünü direkt arttırdığı sonucuna varılmaması gerektiği bilimsel araştırmalarla ortaya konulmuştur.

Halk arasında kötü kolesterol olarak adı geçen LDL-K (low density lipoprotein), düşük yoğunluklu lipoproteinler ile paketlenerek taşınır. Kolesterolü üretildiği yerden alıp çevre dokulara götürür. Kandaki miktarının 130 mg/dL ‘den düşük olması istenir.

Asıl adı HDL-K olan iyi kolesterol ise, yüksek yoğunluklu lipoproteinler ile taşınan kolesterol türüdür. HDL (high density lipoprotein), kolesterolün dokulardan tekrar karaciğere aktarılmasında ve safra ile uzaklaştırılmasında görevlidir.

Kolesterol miktarının kanda yüksek olması durumunda, fazla kolesterol kan damarlarında birikir ve damar sertliği dediğimiz “ateroskleroz”a neden olur. Fakat, damar duvarlarında biriken maddeler kolesterolden ibaret değildir; kalsiyum, kan pıhtısı ve akyuvarlar da birikme gösterir.

Kolesterol yüksekliği; kalp hastalıklarının yanı sıra, felç, beyni besleyen damarlarda daralma veya tıkanma, bilinç ve konuşma bozukluğu ile denge kaybına da yol açabilir. Tansiyon yüksekliği ile doğrudan bir ilişkisi bulunmamakla birlikte, kolesterol yüksekliğinin damarlara verdiği zararı tetikleyici etkiye sahiptir.

• Yaşın ilerlemesi,
• Obezite,
• Genetik olarak vücudun fazla kolesterol üretmeye yatkın olması,
• Ailesel hiperkolesterolemi,
• Cinsiyet,
• Doymuş yağ içeriği yüksek besinler tüketilmesi,
• Fiziksel aktiviteden yoksun sedanter yaşam biçimi,
• Sigara kullanımı.

• Yağ içeriği az, trans yağ içermeyen, bireysel özelliklere göre kolesterol miktarı düşük beslenme planıyla,
• Öğünlerde yüksek lifli besinlere daha çok yer vererek (yulaf, kepekli ürünler, tam tahıllar, kök sebzeler, bulgur, meyve kabukları vb.),
• Sigara tüketimini sonlandırarak,
• Fermente gıda tüketerek (yoğurt, kefir vb.),
• Düzenli egzersiz yaparak (özellikle HDL- kolesterolün arttırılmasında oldukça etkilidir),
• Alkol tüketiminin sınırlandırarak (günde 60 mg etanol alımının aşılması, HDL-K azalmasına neden olmaktadır.),
• Kilo kontrolü sağlayarak; kolesterol düzeyi dengelenebilir.

Ülkemizde yapılan bir çalışmada sonuçlar şöyle; (çalışma sıçanlar üzerinde yapılmış 4 haftalık çalışma olup karbonhidrat olarak sükroz, yağ olarak ayçiçek yağı kullanılmıştır. Bir gruba yüksek karbonhidratlı diyet, diğer bir gruba yüksek yağlı diyet uygulanmıştır.)

• Total kolesterol düzeyi yüksek karbonhidratlı diyetle beslenen grupta yüksek,
• Trigliserid düzeyi yüksek karbonhidratlı beslenen grupta yüksek,
• HDL ve LDL düzeylerinde anlamlı bir fark olmadığı sonuçlarına varılmıştır.

• Yüksek karbonhidratlı diyet ile total kolesterol neden artış gösterdi?

Fazla karbonhidrat alımı insülin salgılanmasına neden olur. Fazla salgılanan insülin, kolesterol sentezinin denetleyici enzimi HMG-CoA redüktaz gen ekspresyonunun artışına yol açar, enzimin daha fazla sentezlenmesine ve kolesterol miktarında artışa sebep olur. Ayçiçek yağı ise bitkisel olduğu için kolesterol miktarını artırmaz.

• Yüksek karbonhidratlı diyet trigliserid seviyesini nasıl artırdı?

Enerji ihtiyacından fazla karbonhidrat alınırsa, karaciğerde ve yağ dokularında sentezlenen Asetil-CoA enzimleri yağ asidi sentezine, onlar da trigliserid sentezine başlar.

• Başka bir çalışmada ise; sigara tüketiminin, kolesterol ve trigliserid değerlerine etkisi incelenmiş ve iki değerde de sigara tüketenlerde, tüketmeyenlere ve pasif içicilere göre anlamlı artış görülmüştür.

• Yine farklı bir çalışmada; diyetle kolesterol alımının artmasının LDL-kolesterol düzeyini arttırdığı, fakat bu etkiye doymuş yağ asitlerinin daha fazla sahip olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, diyetle alınan kolesterol düzeyinin kişiler arasında farklılık gösterdiği de vurgulanmıştır. Araştırma sürecinin sonunda elde edilen bulgulara göre; yulaf tüketiminin total kolesterol ve LDL-K’ü azaltıcı etkisi tespit edilmiştir. Trigliserid değerlerine ise bir etkisi olmamıştır. Yulafın kolesterolü düşürücü etkisi için günlük minimum 60 g tüketimi önerilmiştir.

• Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi’nde yer verilen bir makalede; fermente ürünlerin kolesterolü düşürücü etkisine değinilmiş, örnek olarak kefirin kolesterol dengesini korumada önemli görevi olduğu belirtilmiştir.

• The Journal of American Science’da yer alan bir çalışmada; niasinin (B₃ vit.) kolesterol düzenleyici etkisinden bahsedilmiş ve bunun yanında bazı yan etkilerinin olduğu, diyet takviyelerinde yer alan niasinin hekim kararı olmadan kolesterol düşürücü olarak kullanılmaması gerektiğine yer verilmiştir.

• Kolesterol hastası kolesterol düşürücü ilaç (statin, kolestiramin gibi) kullanıyorsa bile, mutlaka beslenmesine dikkat etmelidir. Çünkü bu ilaçlar, kolesterol seviyesini düşürerek aterosklerozun sadece ilerlemesini önlerler.