Selenyum (Se) Nedir? Etkileri Nelerdir? Hangi Besinlerde Bulunur?

Esansiyel bir element olan selenyum, birçok metabolik fonksiyon sırasında enzimlere kofaktör olarak katılmaktadır. 1818’de ilk kez Brezilius tarafından keşfedilmiş olup, 1957 yılında eser element olduğu, Schwartz ve Foltz tarafından kanıtlanmıştır.

Selenyum, selenosistein olarak adlandırılan aminoasitlerin yapısına iyonize bir biçimde katılıp, kofaktör olarak görev alır. Bu şekilde; selenosistein içeren 35 farklı selenoprotein keşfedilmiştir. Birçoğunun görevleri tam olarak aydınlatılmamış olmakla birlikte, bazılarının tiroid hormonu metabolizmasında, bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde rol oynadığı ve antioksidan aktivite göstererek birçok metabolik yolun temelinde görev aldığı bilinmektedir.

Selenyum (Se), toprak zenginliği olmayan bölgelerde daha az bulunmaktadır. Doğu Avrupa ülkelerinde ve Çin’de oldukça az miktarda, ABD topraklarında yoğun olarak, ülkemizde ise normal seviyelerde bulunmaktadır.

Selenyum’un Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?

Selenyum, E vitamini ile sinerjist çalışınca çok güçlü bir antioksidan özellik kazanır. Selenoproteinlerden ilk olarak tanınan ve antioksidan olarak hidrojen peroksiti etkisiz hale getiren, glutatyon peroksidaz (GPx1) enzimidir. Glutatyon peroksidaz enzimi, vücutta birçok doku hasarının önüne geçerek yaşlanmayı önler.

Selenyumun beyin üzerine etkisi çok önemlidir. Beyine gönderilen selenyumdan, selenoprotein P (SEPP1) sorumludur.

• İnsanlar üzerinde yapılan çalışmalarda; selenyum eksikliğinde, epileptik nöbetlerin ve Parkinson hastalığının seyrinin artmasına, hatta ileri selenyum yetersizliğinde geri dönüşümsüz beyin hasarına neden olabildiği görülmüştür.

Beyindeki bu değişimler, kişilerin ruh hallerine de etki etmektedir. ABD’de yapılan bir araştırmaya göre; Se eksikliği olan kişilerde depresif duygu durumu daha sık gözlenmiştir. Ek takviye alan kişilerde ise depresyon ve duygudurum bozukluğu önemli ölçüde azalmıştır.

Erkeklerde sperm oluşumunu destekleyen selenyum, testesteron biyosentezini arttırır. Spermotozoamların oluşumu ve gelişimi açısından gereklidir.

• Kalp damar hastalıkları tedavisinde yaygın olarak kullanılan selenyumun, vücutta eksikliği sonucu meydana gelen; Keshan hastalığının, selenyum ile olan direkt ilişkisi kanıtlanmıştır.
• Kanser karşıtı olan selenyum ile kanser arasındaki ilişkiyi gösteren en önemli araştırma; kanserle mücadele denemesidir (NPC). Hastalara verilen günlük 200 mg selenyum takviyesinin; prostat, kolon ve akciğer kanseri görülme oranını neredeyse yarıya düşürdüğü gösterilmiştir.

Selenyumun tiroid hormon metabolizması üzerindeki rolü büyük öneme sahiptir. Selenyum konsantrasyonu en çok tiroid bezinde bulunmaktadır. Hashimoto tiroiditi ve hipertiroidizm tedavilerinde etkilidir.

• Selenyum ve iyotun birlikte eksik olması, hipotiroidizmi şiddetlendirmekte ve kretinizm hastalığı ile sonuçlanabilmektedir.

Selenyum Hangi Besinlerde Bulunur?

Selenyum, hayvansal ve bitkisel gıdalarda farklı formda bulunmaktadır. Beslenme ile alınan esas selenyum formu, bitkisel kaynaklı olan selenometionindir. Hayvansal kaynaklı gıdalarda ise, selenosistein olarak bulunmaktadır. Diyetlerde takviye olarak kullanılan ise, selenyumun inorganik tuz formları olan; sodyum selenit ve sodyum selenattır.

En fazla Brezilya fındığında bulunan selenyum; kabuklu ve kabuksuz deniz ürünleri, yağlı tohumlar, kabuklu yemişler ve karaciğer gibi organ etlerinde de fazla miktarda bulunmaktadır. Tahıllardan alınan selenyum miktarı, coğrafi bölgenin toprak verimliliğine bağlıdır. Dolayısıyla, Kuzey Amerika’daki buğdayın selenyum açısından iyi bir kaynak olduğu söylenebilirken, Avrupa’daki buğday için aynısı söylenememektedir.

Selenyum Fazlalığı: Selenozis

Selenoziste; bulantı, kusma ve diyare (ishal) ile başlayan, saç ve tırnak dökülmesi ile birlikte, sinir sisteminde kalıcı hasar ve dişlerde çürükler görülür. Akut ve kronik olabilen selenozis, insanlarda pek sık görülmez.

• Diyetle alınan selenyum miktarı 10 μg/gün altına düşmemeli ve 400 μg/gün üstüne çıkmamalıdır.