“Popüler Diyetler” İnceleme Serisi: Fodmap Diyeti

Günümüzde adını sık sık duyduğumuz Fodmap diyeti, aslında bir eliminasyon* diyetidir. Genellikle irritabl bağırsak sendromu (İBS) diğer adıyla hassas bağırsak hastalığı tedavisinde kullanılır. İBS, çoğunlukla stres veya duygusal gerilimin yüksek olduğu dönemlerde karşılaşılan, karın ağrısı ve bozulmuş bağırsak hareketleri ile kendini gösteren, yapısal ve biyokimyasal herhangi bir bozukluk tespit edilemeyen fonksiyonel bir bağırsak hastalığıdır.

İBS aynı zamanda batı toplumunun %5-27’sini etkileyen yaygın bir gastrointestinal sistem (GİS) hastalığıdır. Karın bölgesinde oluşan ağrı, şişkinlik, gerginlik, aşırı gaz gibi GİS belirtileriyle karakterizedir. Hastalığın oluşum mekanizmasında, GİS hareketliliğinde değişim, GİS fermentasyonunda artış, anormal gaz birikimi, genetik ve psikososyal etmenler, bağırsak mikrobiyotasının dengesinin bozulması, lümende bifidobakterilerin sayısı ve çeşitliliğinin azalması yatmaktadır. İBS belirtileriyle besin tüketimi arasında ilişki olduğu bildirilmiştir.

Fodmap diyeti, bu hastalığın belirtilerini azaltmak ya da yok etmek amacıyla geliştirilmiştir. Fodmap’in kelime olarak açılımı, fermente oligosakkaritler, disakkaritler, monosakkaritler ve poliollerin diyette azaltılması anlamına gelir.

• Bunlar nelerdir? Neden diyetten çıkarılır?

Diyetten çıkarılanlar, küçük bir moleküler boyuta sahip olduğu için ozmotik etki sergileyen, kısmen emilebilen ve gaz üreten, bağırsak bakterileri tarafından fermente edilen besin gruplarıdır. Bu tanıma uyan, emilimi zayıf, kısa zincirli karbonhidratlar ve poliollerden oluşan fodmap ailesinin fruktoz ve laktoz dışındaki bileşenleri, sağlıklı veya sağlıksız tüm bireylerde kısmen sindirilir. Bağırsakları hassas ya da problemli olan kişilerde ciddi sorunlara yol açar.

Kısa zincirli fermente karbonhidratlar; oligosakkaritler (inülin-tip fruktanlar, fruktooligosakkaritler: FOS, galaktooligosakkaritler: GOS), disakkaritler (laktoz), monosakkaritler (fruktoz) ve poliollerdir (sorbitol, mannitol, maltitol, ksilitol, polidekstroz ve izomalt).

Aşırı fruktoz içeren besinler; Elma, kiraz, armut, karpuz, kuru meyveler, enginar, bezelye, kuşkonmaz, bal ve yüksek fruktozlu mısır şurubu.

Laktoz içeren besinler; Süt, yoğurt, yumuşak peynirler, krema, dondurma.

FOS ve GOS içeren besinler; Çavdar ve çavdar ürünleri, buğday ve buğday ürünleri, buğday kepeği, şeftali, hurma, karpuz, enginar, bakliyat, soğan, sarımsak, inülin.

Polioller:
Sorbitol içeren besinler; Elma, kayısı, armut, erik, böğürtlen.
Mannitol içeren besinler; Mantar, bezelye, karnabahar, karpuz.
Tatlandırıcılar; Maltitol, izomalt, ksilitol içeren şekersiz sakız, sert şeker ve çikolatalar.

Düşük fodmap diyeti kişiye özeldir. Diyete başlarken 3-8 haftalık bir kısıtlama aşaması vardır. Bu aşamanın amacı, sindirim sistemindeki belirtilerin minimuma indirilmesidir. Sonraki aşamada yeniden giriş yapılır. Yukarıda belirttiğimiz fodmap besinlerden, yiyebilecekleriniz ve yiyebileceğiniz miktarlar sindirim sisteminizin belirtilerine göre belirlenir. Yeni besinler tek tek denenir ve 3 gün boyunca izlem yapılır. Besinleri maksimum tolere edebildiğiniz miktarlar da tespit edilmiş olur. Sonuç olarak, kişiye özel elde edilen bilgiler ‘modifiye düşük fodmap‘ diyetini oluşturur.

Düşük fodmap diyeti; buğday türevleri, laktoz içeren süt ürünleri, birçok sebze ve baklagil grubu ve birkaç meyve çeşidi gibi, temel besinlerin diyetten çıkarılmasını hedefleyen, kısıtlayıcı bir eliminasyon diyetidir. Bu diyeti uygulayan hastalarda posa, folat, kalsiyum, çinko, B ve D vitaminleri ve doğal antioksidan alımı da kısıtlanmış olur. Hastada vitamin ve mineral eksiklikleri görülme riski ve posa alımının azalmasına bağlı olarak kabızlık görülebilir.

Fodmap içeren besinlerin dışkı miktarını arttırma, kalsiyum emilimini güçlendirme, immün fonksiyonları düzenleme, serum da kolesterol düzeylerini düşürme gibi önemli fizyolojik etkileri de bulunur. Aynı zamanda, prebiyotik etkileri sayesinde bazı mikrobiyal grupların (bifidobakteri) gelişimini seçici olarak uyarır. Düşük fodmap diyeti, bağırsak mikrobiyotası ve beslenme durumu üzerine fizyolojik etkiler gösterir. Uzun vadede sıkı bir düşük fodmap diyetinin neden olacağı olası eksiklikleri önlemek için, beslenme takviyelerinin kullanılmasına dikkat etmenin yararlı olabileceği savunulmaktadır. Her ne kadar düşük fodmap diyetinin kullanılması uygun görülse de, konuyla alakalı olarak daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.