Oleik Asit Nedir? Faydaları Nelerdir? Hangi Besinlerde Bulunur?

Yağlar, yüksek enerjili temel gıda bileşenlerinden biridir. Yağda çözünen A, D, E, K vitaminlerini içermeleri, proteinlerle birleşerek lipoproteinleri oluşturmaları ve sağlık üzerindeki etkileri oldukça önemlidir.

Yağların kimyasal ve fiziksel yapısını, yağda bulunan yağ asitlerinin oranı ve kompozisyonu değiştirir. Yağlarda bulunan yağ asitleri, doymuş yağ asitleri ve doymamış yağ asitleri olarak ikiye ayrılır. Doymamış yağ asitleri ise, tekli doymamış yağ asidi ve çoklu doymamış yağ asidi olarak ayrılmaktadır. Oleik asit (C 18:1), tekli doymamış yağ asididir.

Zeytinyağı; %20 çoklu doymamış yağları (PUFA), %80 oleik asidin de içinde bulunduğu tekli doymamış yağları (MUFA) ve fenolik bileşikler dahil olmak üzere çeşitli antioksidan bileşenleri içerir. Zeytinyağı, Akdeniz diyetinde en çok kullanılan mutfak yağlarından biridir.

• Zeytinyağı ile kardiyovasküler hastalık riskinin azalması, doymuş yağ alımının düşürülmesi ile ilişkilidir. Zeytinyağının birincil yağ asidi, tekli doymamış yağ asidi olan oleik asittir. Bazı çalışmalarda; zeytinyağının temel besinlerden biri olduğu, Akdeniz diyetinin kardiyoprotektif etkilerinin, oleik asidin endotel aktivasyonunu baskıladığı sonucuna varılmıştır.

Oleik asit, insan vücudunda en çok bulunan yağ asididir ve yağ asitlerinin yarısını oluşturur. Bileşiminde yüksek oleik asit içeren yağlar, insan sağlığı açısından birçok faydası bulunmuştur.

Bunlar;

• Kanda HDL (iyi huylu kolestrol) miktarını arttırarak, arteriosklerozisi (damar sertliği) geriletir.
• Kanda LDL ve kolestrol miktarını azaltır.
• Antienflamatuar ve tansiyon düşürücü etkisi vardır.
• Tekli doymamış yağ asitlerinin diyabetle ilişkisi; insülin hassasiyetini iyileştirdiği ve glukoz dengesini sağladığı bilinmektedir.
• Tekli doymuş yağ asitlerinin, yaşlılıkta azalan idrak kabiliyetlerini iyileştirdiği bilinmektedir.
• Yapılan bazı çalışmalarda oleik asidin kanser üzerine etkisi incelenmiş ve kolorektal, prostat ve göğüs kanseri riskini azalttığı görülmüştür.
• Yüksek oleik asit içeren zeytinyağı tüketimi kanser riski gelişiminde (esas olarak meme, kolorektal ve prostat kanseri) bir azalma ile ilişkiliyken; toplam yağ, linoleik asit ve ya doymuş yağ asidi bakımından zengin diyetler, artan kanser riskiyle ilişkili bulunmuştur.
• Birkaç klinik öncesi ve klinik çalışma; özellikle otoimmün hastalıklarda, oleik asidin tüketiminin immün yanıtta faydalı etkilerini bildirmiştir.
• Bazı çalışmalar oleik asidin, doymuş yağ asitlerinden biri olan stearik asidin endotel hücreleri üzerindeki toksik etkilerini baskıladığını göstermektedir.
• Lipoproteinlerde ve hücre membranında bulunan oleik asit, bu yapıları oksidatif strese karşı korur.

• Zeytinyağı (Sızma, Riviera, Rafine)
• Fındık yağı
• Kanola yağı
• Fındık
• Ceviz
• Antep fıstığı
• Badem
• Ayçiçeği yağı
• Mısır yağı
• Çam fıstığı
• Tahin

Son yıllarda, beslenmedeki ve yağ kalitesindeki yararları anlaşılması nedeniyle yüksek oleik asitli yağların üretimi ve tüketimi başlanmıştır. En önemli bitkisel yağlardan biri olan ayçiçeği yağının linoleik asit oranı yüksek, oleik asit oranı düşükken, 1980’li yılların sonuna doğru oleik asit oranı %65’in üzerinde olan ayçiçeği yağları üretilmiştir. 1998 yılında ilk kez Amerika Birleşik Devletleri’nde NuSun (%60 oleik asit içeren ayçiçeği yağı) adıyla ticari olarak üretimi ve satışı başlamıştır.

2005 yılında Codex Alimentarius Committee (CAC) tarafından ayçiçeği yağı;

• Ticari Ayçiçeği Yağı (%14-49 oleik asit içeren)
• Orta Oleik Asit İçeren Ayçiçeği Yağı (%42-72 oleik asit içeren )
• Yüksek Oleik Asit İçeren Ayçiçeği Yağı (%75-91 oleik asit içeren ) olmak üzere üçe ayrılmıştır.

Yapılan çalışmalarda; ayçiçeği yağının, yağ asitleri kompozisyonunun yetiştirildiği çevre koşulları ve genetiğine bağlı olduğu gösterilmiştir. Fakat tohumunun oleik asit oranı kimyasal mutajenez ile %65 üzerine yükseltilmiştir. Ülkemizde son yıllarda oleik asidi yüksek ayçiçeği tohumu yetiştirilmeye başlanmış ve 2011 yılında ayçiçeği sınıfına yüksek oleik asit içerikli ayçiçeği yağı eklenmiştir. Gıda sanayisinde kızartma işlemine uygun olması nedeniyle yüksek oleik asit içeri yüksek yağlar avantajlıdır.