Besinin Adı
Türkçe: Frenk Üzümü
İngilizce: Red/Black Currant
Latince: Ribes Nigrum
Vatanı ve İklimi:
Frenk üzümünün ana vatanı Avrupa ve Kuzey Asya olmakla birlikte; Avrupa, Kuzey Amerika ve Yeni Zelanda’da da yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çin’de frenk üzümü uzun bir süredir kullanılmaktadır. Ülkemizde frenk üzümü yetiştiriciliği Orta, Kuzey ve Doğu Anadolu’da yapılmaktadır. Frenk üzümü yetiştiriciliği yapılan bölgede, vejetasyon* süresince düzenli yağış aldığı durumlarda fazla sulama yapılmadan da rahatlıkla yetiştirilebilmektedir. İyi drene edilmiş zengin, killi-kumlu toprakta frenk üzümü, çok iyi gelişim göstermektedir.
Bitkisel Özellikleri:
Üzümsü meyvelerden olan frenk üzümü, botanik anlamda asıl üzümler grubuna girerken, bitkilerin gövde özelliklerine göre çalımsı gövdeliler grubuna girmektedir. Frenk üzümü Rosales takımının Saxifragaceae familyasından Ribes cinsine aittir. Kırmızı ve beyaz frenk üzümü Ribesia alt cinsine, siyah frenk üzümleri ise Coreosma alt cinsine aittir. Batı Avrupa’ya özgü olan Frenk üzümü (Ribes rubrum L.), Sırbistan florasında bulunmaz. Frenk üzümü çeşitlerinden bir diğeri olan siyah frenk üzümü ise, Kuzey Avrupa ve Asya’da yetişen çok yıllık bir çalıdır.
Türkiye’de frenk üzümünün 5 çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; Ribes rubrum, Siyah meyveli, Doğu Karadeniz, Alp ve Kafkas frenk üzümü olarak adlandırılmıştır. Kırmızı frenk üzümünün bitkisel özellikleri incelendiğinde, yıllık sürgünlerinin dikine ve kuvvetli olarak büyüdüğü saptanmıştır. Yapraklarında yapılan bir incelemede, yaprağın üç loptan oluştuğu, yaprak sapının ortalama uzunluğunun 7,2 cm, yaprak ayasının ise geniş ve kısa olduğu saptanmıştır. Yaprak rengi yaz döneminde koyu yeşil renkte iken, sonbahar döneminde sarararak kızılımsı renk aldığı gözlenmiştir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Frenk üzümü taze meyvelerinde, çok fazla antioksidan ve C vitamini bulundurmaktadır. C vitamininin en fazla turunçgillerde olduğu bilinmesine rağmen, frenk üzümününde 3-4 kat fazla olduğu gözlemlenmiştir. Frenk üzümü içerdiği antosiyanin dışında, yüksek oranda flavonoid ve flavonol gibi bir grup polifenolik bileşik de içermektedir.
Siyah frenk üzümünde bulunan antosiyaninlerin, kan akışını iyileştirmede ve meme kanserini önlemesi gibi birçok sağlık yönünden yararı vardır. İnsan sağlığına faydalı bir diğer özelliği ise, frenk üzümü çekirdek yağında bulunan önemli fonksiyonel bileşikleri içermesidir. Siyah frenk üzümü çekirdeğinde bulunan yağlardan, y-linolenik asit gibi önemli fonksiyonel açıdan doymamış yağ asitlerini içerdiği ve bulunma oranının %15-20 olduğunu bildirilmiştir. Ayrıca; A, B1, B2 ve C vitaminlerinden de çok zengin içeriğe sahiptir. Frenk üzümünün içeriğinde çokça vitamin, provitamin ve ilgili bileşikler, mineraller bulunmaktadır. Bu içerikleri nedeniyle çeşitli hastalıklardan korunmada olumlu etkileri bulunmaktadır.
Frenk üzümünün insan sağlığına diğer etkileri arasında; iştah açıcı, hazmı kolaylaştırıcı, idrar söktürücü ve vücuda rahatlık verici gibi faydaları vardır. Ayrıca; karaciğer şişkinliğini gidermesi, romatizma hastalığının giderilmesinde yardımcı olması, böbreklerdeki taşları düşürmede yardımcı olması, midedeki suyu alması, sarılığı gidermesi, sindirim yollarındaki iltihapları temizlemesi gibi özelliklerle de alternatif tıpta da birçok önemli faydası bulunmaktadır.
Meyvenin yapraklarından elde edilen çay, romatizma ve gut semptomlarını önlemektedir. Yaraların iyileşme sürecini hızlandırıcı ve hazmı kolaylaştırıcı etkisi vardır.
- Yapılan çeşitli araştırmalarda; frenk üzümü meyvelerinin içeriğindeki fenolik metabolitlerin miktarının, çevresel etmenlere göre değiştiği ve genetik olarak kontrol edilebildiğini gösterilmektedir. Bu nedenle yapılan her araştırmada fenolik bileşikler hakkındaki bilgiler değişiklik göstermektedir.
- Yapılan bir çalışmada; Bektaşi üzümü için 101-192 mg/100 g, kırmızı frenk üzümü için ise 104-327 mg/100 g toplam fenolik madde bildirilmiştir. Yapılan çalışmalara göre; diyetin polifenol açıdan zengin oluşu, akciğer kanserine ve koroner kalp hastalığına karşı daha iyi koruma sağlar.
Bilgilendirme:
Frenk üzümü, isteğe göre hem taze hem de kuru halde tüketilebilir. Beyaz meyveli frenk üzümü, kırmızı frenk üzümüne oranla daha tatlıdır. Bu sebeple beyaz meyveli frenk üzümü; yemeklerde, salatalarda, mezelerde ve reçel gibi birçok şekilde tüketilmektedir. Siyah frenk üzümünün ise, suyunun besin değeri oldukça yüksektir.
100 gram Frenk Üzümü’nün besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 6,1 | 2 | 1 | 14 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 1,3 | 290 | 29 | 177 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 0,2 | 40 | 1,3 | 0,6 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 40,2 | 46 | 17 | 3,5 |
Djordjevic, B., Savikin, K., Zdunic, G., Jankovic, T., Vulic, T., Oparnica, C., & Radivojevic, D. (2010). Biochemical Properties of Red Currant Varieties in Relation to Storage. Plant Foods Human Nutrition, 326-332.
Eyduran, P., & Ağaoğlu, Y. S. (2007). Ankara (Ayaş) Koşullarında Yetiştirilen Frenk Üzümü Çeşitlerinin Bazı Pomolojik ve Bitkisel Özellikleri. Tarım Bilimleri Dergisi, 293-298.
Laczkó-Zöld, E., Komlósi, A., Ülkei, T., Fogarasi, E., Croitoru, M., Fülöp, I., . . . Varga, E. (2018). Extractability Of Polyphenols From Black Currant, Red Currant And Gooseberry And Their Antioxıidant Activity. Acta Biologica Hungarica, 156-169.
Nanashima, N., Horie, K., Maeda, H., Tomisawa, T., Kitajima, M., & Nakamura, T. (2018). Blackcurrant Anthocyanins Increase the Levels of Collagen, Elastin, and Hyaluronic Acid in Human Skin Fibroblasts and Ovariectomized Rats. Nutrients, 01-15.
Okatan, V., Polat, M., Aşkın, M. A., & Çolak, A. M. (2015). Frenküzümü (ribes spp.), Jostaberry (Ribes Nidigrolaria bauer) ve Bektaşi Üzümünün (Ribes grossularia l.) Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi . Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 83-89.
Schwarz, B., & Hofmann, T. (2007). Isolation, Structure Determination, and Sensory Activity of Mouth-Drying and Astringent Nitrogen-Containing Phytochemicals Isolated from Red Currants ( Ribes rubrum ). Journal of Agricultural and Food Chemistry , 1405-1410.
Sezgin, O. (2015). Türkiye Florasında Bulunan Ybani Kırmızı Frenk Üzümünün (Ribes Rubrum L.) Kültüre Alınarak Fenolojik Morfolojik Ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Namık Kemal Üniversitesi . Tekirdağ, Tekirdağ, Türkiye: Fen Bilimleri Enstitüsü .
