Besinin Adı
Türkçe: Deli bal
İngilizce: Mad Honey
Latince: Rhododendron spp. L.
Vatanı ve İklimi:
Deli bal, ülkemizde ve dünyada oldukça önemli bir yeri ve bilinirliği olan grayanotoksin (andromedotoksin) maddesini içeren çok kıymetli bir bileşiktir. Bu madde, balın içinde bulunan toksik yani zehirleyici bir maddedir. Dünyada grayanotoksin bakımından zengin bitkiler çoğunlukla Japonya, Nepal, Brezilya, Avrupa ve Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde; Türkiye’de ise özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde yetişir. İlkbaharda üretilen bal, diğer mevsimlerde üretilen ballara göre daha zehirlidir. Bu durum bitkinin ilkbaharda daha fazla toksik madde üretmesi ve içermesi ile ilişkilidir.
Bitkisel Özellikleri:
Dağlarda büyüyen Rhododendron cinsinin (ormangülü) nektarlarını alan bal arıları deli balı üretir. Tüm Rhododendron cinsleri grayanotoksin içermez. Rhododendron bitkisi ormanlarda doğal olarak yetişen mor yapraklı, yaprak dökmeyen çalı türünde bir bitkidir. Balın tadı ise normal bir çiçek veya çam balına kıyasla oldukça keskin ve acıdır. Yüksek oranda da toksik madde (grayanotoksin) içerir. Aşırı miktarda tüketilmesi halinde mental bozukluklara neden olduğundan, adını ‘’tutar bal, deli bal, acı bal’’ olarak almıştır. Öte yandan bu bal, alternatif tıpta yaygın olarak kullanılmaktadır.
Faydaları ve/veya Zararları:
Deli balın antioksidan ve antibakteriyel aktivitesi çok yüksektir. Özellikle Karadeniz bölgesindeki yerli halk tarafından; mide ve bağırsak rahatsızlıklarında, hipertansiyon tedavisinde, koroner kalp damar hastalıklarında, cinsel gücü arttırmada alternatif ilaç olarak kullanılmaktadır. Kuzey Anadolu’da ise diş ağrısı, romatizmal ağrılar, soğuk algınlığı ve boğaz enfeksiyonlarında analjezik (ağrı kesici) olarak kullanılır.
- Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde; şeker hastalığı olan deneklerin, kan şekeri ve kan lipit düzeylerinde ciddi azalma sağladığı bulunmuştur. Bunun sebebinin ise; balın içinde bulunan grayanotoksinlerin, pankreasta bulunan insülin salgılayan hücrelerin sinirlerini uyararak insülin salgılamayı tetiklemesi olduğu bulunmuştur. Ancak; çalışma sayıları oldukça azdır ve insanlar üzerinde yapılmış herhangi bir çalışma mevcut değildir.
Eğer günlük alım dozunun üstüne çıkılırsa, balın içerdiği toksik madde direkt olarak sinir ve kas hücrelerinde bulunan duyarlı hücreleri bloke ederek, mental ve fiziksel davranış bozukluklarına sebep olur. Aşırı dozu ise ölüme yol açar. Zehirlenmede ilk belirtiler; baş dönmesi, halsizlik, bulantı, kusma, ciltte ve boğazda kaşıntı hissi, kızarıklıklar, aşırı terleme, aşırı tükürük salgısı olarak kendini gösterir. Eğer çok yüksek dozda alınmazsa toksinler vücutta metabolize edilebilir ve hastalar bilinçlerini tekrar kazanabilir. Kalp hızı ve tansiyon ise 2-9 saat içerisinde eski haline geri döner. İleri durumlarda ise akut bradikardiye (kalp hızının yavaşlaması) ve hipotansiyona (tansiyon düşmesi) neden olarak ölüm ile sonuçlanır. Grayanotoksinin sebebiyet verdiği bir diğer yan etki ise, nefrotoksisiteye bağlı idrarda kan ve protein görülmesidir. Acil müdahale gerektiren çok tehlikeli bir durumdur.
Bilgilendirme:
Bal zehirlenmesinin toksik etkileri genellikle 24 saatten uzun sürmez. Ancak nadiren de olsa ölümcül sonuçlar görülebilir. Yukarıda belirtilen semptomlar mevcutsa asla hafife alınmamalıdır. Bu sebeple, kesinlikle yüksek doz alınmamalıdır. Doz, balın içerisindeki toksik madde miktarına göre 5-30 gram arasında değişir. Bu nedenle yetişkinler günde bir çay kaşığından fazla tüketmemelidir.
100 gram Deli Bal’ın besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| – | – | – | – |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| – | – | – | – |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| – | – | – | – |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| – | – | – | – |
Ilkay Koca, A. F. (2007, April 11). Poisoning by Mad Honey: A Brief. Elsevier , 1315-1318.
Nazlı Mayda, A. Ö. (2018). Some Characteristic Properties of Chestnut and Rhododendron Honeys in Turke. Hacettepe J. Biol. & Chem , 46 (1), 135-145.
Özcan Pişkin, N. K. (2012). Delibal Zehirlenmesinin Neden Olduğu Nodal Ritimli Bir Olgu. Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi , 52 (3), 162-165.
Sinan Akıncı, U. A. (2007). An Unusual Presentation Of Mad Honey Poisoning: Acute Myocardial İnfarction. International Journal of Cardiology , 129 (2007), 56-58.
Talip Çeter, K. G. (2011). Ormangülü ve Deli Bal. Uludağ Arıcılık Dergisi , 11 (4), 124-129.
