İlaç formülasyonlarına, bir tampon, bağlayıcı, dolgu maddesi, seyreltici, dağıtıcı, akışkanlaştırıcı, aroma maddesi, renklendirici, koruyucu, süspansiye edici ajan veya kaplama olarak bir katkı maddesi eklenir. Katkı maddelerine etkin olmayan maddeler denir. (Farmasötiklerde kullanım için yüzlerce katkı maddesi FDA tarafından onaylanmıştır. Aspartam, kafein, maltodekstrin, mannitol, sorbitol, sakkarin v.b. ) Bu katkı maddelerinden bazıları, alerjisi veya enzim eksikliği olan kişilerde etkileşim potansiyeline sahiptir. Çoğu zaman herhangi bir markanın bir ilacında veya bir formülasyonunda veya belli bir markanın etkinliğinde söz konusu katkı maddeleri bulunabilir. Örneğin, no. 5 sarı renklendirici olarak listelenen tartrazin, 75 ve 150 mg’lık klindamisin (Cleocin) kapsüllerinde kullanılır, ancak 300 mg’lık türevinde yoktur. Aynı ilacın farklı dozaj etkilerine sahip bazı formülasyonları laktoz, fıstık(peanut) ve lesitin gibi farklı katkı maddeleri içerebilir. Mikronize progesteron (Prometrium) kapsülleri fıstık yağı ve lesitin içerirken diğer progesteron formlarında yoktur. Mikronize progesteron etiketlemesi, fıstığa alerjisi olan kişilerin ilacı kullanmaması yönünde bir uyarı içermektedir.
Laktoz, birçok hap ve kapsülde yaygın olarak bir dolgu maddesi olarak kullanılır. Laktoz miktarı, laktaz eksikliği olan hastalar ve özellikle de gün boyunca birden fazla ilaç kullananlar için GI sorunlara neden olacak kadar önemli olabilir. Reçeteli veya reçetesiz satılan ilaçların prospektüslerinde, genellikle laktoz da dahil olmak üzere “etkin olmayan maddeler” olarak adlandırılan bölümde katkı maddeleri hakkında bilgi verir.
Çölyak hastalığı olan hastalar gluten hassasiyetine sahiptir ve gluten içeren buğday, arpa, çavdar ve yulaftan ömür boyu sürecek bir şekilde yoksun kalmaları gerekir. Gluten içerebilen, özellikle buğday nişastası veya un gibi kaynaklardan üretilen, katkı maddelerin bileşimi de çölyakla yakından ilişkilidir. Sadece birkaç ilaç şirketi ürünlerinin glutensiz olduğunu garanti etmektedir. Dekstrin ve sodium starch glycolate gibi katkı maddeleri, mısır ve/veya patatesten yapılsa da, buğday veya arpadan da yapılabilir. Örneğin, maltoz ve dekstrin karışımı olan katkı maddesi dekstrimaltoz, arpa maltının mısır unu üzerindeki enzimatik etkisi ile üretilir. Belirtilmemişse, her bir ilaç bileşeninin kaynağı üretici ile iletişime geçilerek kontrol edilmelidir.
Bazı ilaç markaları besinsel olarak önemli sayılacak miktarda katkı maddesi içerebilir. quinapril (Accupril)’deki magnezyum, calcium polycarbophil (Fibercon)’deki kalsiyum ve propofol (Diprivan)’deki soya yağı lipit emülsiyonu gibi. Propofol yoğun bakım ünitesindeki hastaların sedasyonu(yatıştırıcı, sakinleştirici, uyku getirici) için sıklıkla kullanılır. Formülasyonu %10 emülsiyon içerir ve bu da 1,1 kcal/mL katkısı sağlar. 70 kg ağırlığında bir hastada 9 mg/kg/saat’ e kadar dozlarda infüze edildiğinde, emülsiyondan 1663 kcal/gün kadar katkı sağlanabilir ve enteral ve/veya parenteral hedefler buna göre ayarlanmalıdır.
Total parenteral nütrisyon alan bir hasta için, uzun zincirli yağ asitlerinin kullanımının sınırlandırılması ve orta zincirli trigliserit (MCT) yağı kullanılması tavsiye edilebilirken, propofol ve trigliserit düzeyleri de yakından izlenmelidir. Belirli bir marka veya belirli bir markanın belirli formülasyonları, önemli miktarlarda sodyum sağlar ve bu nedenle sodyumun sınırlanması gereken hastalar için kontrendike olabilir.
Pronsky ZM, Crowe JP: Food medication interactions, ed 17, Birchrunville, Penn, 2012, Food-Medication Interactions.
Pronsky ZM, Elbe D, Ayoob K: Food medication interactions, ed 18, Birchrunville, PA, 2015, Food-Medication Interactions.
Lehne et al: Pharmacology of nursing care, ed 8, St Louis, 2012, Elsevier.
