Vardiyalı Çalışma Nedir? Vardiyalı Çalışan Bireylerde Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Vardiyalı Çalışma Şekli Nedir?

Vardiya değişimi, yani İngilizce’de “shift work”  denilen çalışma şekli; gece nöbetleri, rotasyonlu iş değişimleri, sabit gece işleri gibi, normalin dışındaki çalışma durumlarını ifade etmektedir. Bu çalışma şeklinde, birey normalde dinlenme halinde veya uyuyor olması gerekirken aktiftir. Bu durum, bireyin sirkadiyen ritmine uymaz. Sirkadiyen ritim; yaklaşık bir günde, (circa=yaklaşık, dies=bir gün) canlılardaki biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerinin tekrarı olarak tanımlanabilir.

Vardiyalı Çalışmanın Sağlığa Etkileri?

Vardiyalı çalışan bireylerde, vücut ritminin bozulmasına bağlı olarak; gastrointestinal sorunlar, kanser, diyabet, kalp hastalıkları, hipertansiyon gibi hastalıkların riski artmaktadır.

Vardiyalı çalışan bireylerin vücut ağırlığı, normal şartlarda çalışan bireylere göre daha fazla olabilmektedir.

• Vardiyalı çalışan bireylerle, normal çalışanların karşılaştırıldığı bir çalışmada; beden kitle indeksinin (BKİ) vardiyalı çalışan bireylerde daha yüksek olduğu görülmüştür.
• Yapılan bir diğer çalışmada da; gündüz ve vardiyalı çalışan olmak üzere işçiler iki gruba ayrılmış ve sonuçta, vardiyalı çalışan bireylerin obezite riski daha yüksek bulunmuştur.
• Kardiyovasküler hastalık (CVD) riskinin değerlendirildiği bir araştırmada; 211 kişinin oluşturduğu grupta, vardiyalı çalışanlar arasında CVD riski %67 daha yüksek saptanmıştır. Ancak, pek çok makalenin derlendiği bir çalışmada ise; kardiyovasküler hastalık riski ile vardiyalı çalışma arasındaki ilişkinin çözülemediği, bu konuda daha çok çalışma yapılması gerektiği belirtilmiştir.
• Yine birkaç çalışmada; gündüz çalışan bireylerle kıyaslandığında, rotasyonlu çalışan bireylerde artmış lökosit sayısı (inflamasyonla ilişkili) rapor edilmiştir.

Vardiyalı Çalışan Bireylerin Beslenme Durumu?

• İstanbul’da bir kamu hastanesinde, vardiyalı çalışan 154 personel üzerinde, uyku durumlarının ve beslenme düzenlerinin incelendiği bir çalışma yapılmış, çalışanların yemek düzenleri ve beslenme alışkanlıkları sorgulanmıştır. Anket sonuçlarına göre; sürekli gece ve nöbet usulü çalışanların, sürekli gündüz çalışanlara kıyasla beslenme konusunda daha eğitimli olduğu tespit edilmiş, ancak sürekli gündüz çalışanlara kıyasla daha sık ev dışında yemek yedikleri belirtilmiştir. BKİ değeri kıyaslandığında ise, sürekli gündüz çalışanların, sürekli gece çalışanlara göre BKİ değerlerinin daha düşük olduğu görülmüştür. Genel olarak, çalışanların ara öğünlerde en sık tercih ettikleri besinler; bisküvi, kraker, cips iken, yalnızca %6,5’inin meyve veya meyve suyu tercih ettiği belirlenmiştir.
• Yine gece ve gündüz çalışanlarının kıyaslandığı başka bir çalışmada; gece vakitlerinde, isteğe bağlı ve sağlıklı gıda bulmanın, gündüz çalışanlarına kıyasla daha zor olduğu belirtilmiştir.

Vardiyalı Çalışan Bireyler Nasıl Beslenmeli?

Vardiyalı bireyler için bazı ülkelerin oluşturduğu rehberlere göre; 24 saatlik bir gün içerisinde, her 3-4 saatte bir beslenecek şekilde öğünler düzenlemeli ve günde 3 ana ve 2-3 ara öğün yapmak hedeflenmelidir. Normalde uyunması gereken saatlerde çalışıldığında, bu çalışma saatlerinde; bir öğün yerine, protein içeren bir ara öğün yapılmalıdır. Ayrıca, vardiyadan sonra aç uyumamak adına ufak bir öğün yapılmalıdır.

• En önemli noktalardan biri olan porsiyon büyüklüklerine dikkat edilmeli, abartılmadığından emin olunmalıdır.
• Bolca su içilmeli; alkol, kafein ve şekerli içecek alımı sınırlandırılmalıdır.
• Uyumadan en az 6 saat öncesinde kafein alımından kaçınılmalıdır.
• Dehidrasyona* uğramamak için en uygun sıvının su olduğu unutulmamalı ve günde en az iki litre su tüketimi sağlanmalıdır.
• Tüm öğünlerde glisemik indeksi* düşük; dengeli, proteine dayalı, sebze ve meyvenin olduğu bir örüntü izlenmelidir.
• Kesinlikle öğün atlanılmamalı ve enerji almak için mutlaka beslenmek gerektiği unutulmamalıdır.
• Junk-food* tüketimi sonrasında birey halsiz hissedip daha hızlı acıkacağından, bu tarz gıdaların tüketiminden kaçınılmalıdır.