Metformin Nedir? Etkileri Nelerdir? Neden Kullanılır?

İnsan vücudunun temel enerji kaynağı olan glukozun, vücuda alınıp kan dolaşımı ile hücrelere taşınması, birçok mekanizmanın birlikte, koordineli çalışmasıyla gerçekleşir. Zamanla bu mükemmel koordinasyon, insanların bilinçsiz beslenme davranışlarıyla veya genetik varyasyonlar sebebiyle bozulabilmektedir.

Bol karbonhidratlı bir yemekten sonra, ince bağırsaklardan emilen glukoz, kanda yükselmeye başlar. Kandaki glukozun hücrelerin içine alınması için, insülin salınımı tetiklenir. İnsülin, pankreastan salınarak periferik dokularda insülin reseptörlerine bağlanır ve böylece glukoz hücre içine alınarak kullanılır. Eğer bu süreçte insülin oluşumu ve salınımı gerçekleşmez veya oluşan insülin, reseptörlerine bağlanamazsa; kandaki glukoz hücre içine alınamaz ve bunun sonucunda hiperglisemi* oluşur. Kandaki glukoz miktarı eşik değeri (160-180mg/dl) geçtiğinde ise fazla glukoz idrarla atılır, yani glukozüri görülür.

Glukoz geri emilemediğinde, osmotik etkiyle suyun böbreklerden geri emilimini azaltır ve poliüri* oluşur. Diyabetli kişilerde sıkça görülen poliürinin tedavisi için; Orta Çağ’da, Fransız Leylağı olarak da bilinen Galega Officinalis bitkisi kullanılmış ve poliüriyi hafiflettiği görülmüştür. Avrupa’da geleneksel ilaç olarak kullanılan bu bitki, 1920-1930’lu yıllarda sentez edilen ve diyabet tedavilerinde kullanılan guanidinden zengindir. Ancak 1921’de insülinin keşfi ve guanidinlerin oldukça yüksek toksik etkisi sebebiyle kullanımı sona ermiştir.

1950’li yıllarda ise, daha az toksik olan biguanidler bulunmuş ve bu maddeler tekrar kullanılmaya başlanmıştır. Biguanidlerden biri olan metforminin kullanımı, ABD’de 1995 yılında onaylanmıştır.

Önceleri, tip 2 diyabet hastalarının tedavisinde oral sülfenilürealar* kullanılmış ve bu ajanların insülin salınımını uyararak, plazma glukoz düzeyini düşürdükleri görülmüştür. Ancak sülfenilürealar kilo alımına ve hipoglisemiye neden olmuştur. Metformin ise, sülfenilüreaların aksine insülin salınımını uyarmak yerine; serbest yağ asitlerinin mobilizasyonunu uyararak periferik dokularda insülin duyarlılığını artırır. Glukoneogenezin* indirgenmesi aracılığıyla, endojen glukoz üretimini baskılayan metforminin; etki mekanizması ile ilgili daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

Metformin; tip 2 diyabette, geniş bir alanda, güvenli ve etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Metformin kullanımı; polikistik over, karaciğer yağlanması gibi diyabetle ilişkili hastalıklarda önemli bir azalmaya sebep olmaktadır. Kardiyovasküler hastalıkların komplikasyonlarını azalttığına ve bu hastalıklara karşı koruyucu etkisi olduğuna dair çalışmalar mevcuttur. Metforminin bahsedilen etkileri, sadece diyabetli hastalarda değil aynı zamanda prediyabetli* hastalarda da görülmektedir.

• Çalışmalar; metforminin antienflamatuar etkiye sahip olduğunu ve kardiyovasküler sağlığı koruyucu etkisinin de antiinflamatuar özelliği ile bağlantılı olduğunu göstermektedir.
• Metforminin ve kilo ile ilişkisine gelince, yapılan çalışmalar; metforminin, diyabette kullanılan ilaçların neden olduğu kilo alımını engellediğini, ancak tek başına kilo verdiren bir ajan olmadığını göstermiştir.

Çalışmalar; metforminin sinir sistemi hastalıkları üzerinde küçük bir rolünün olduğunu göstermektedir. Beyin, glukoz kullanamadığında oksidatif strese maruz kalacağı için, kimyasal birtakım transformasyonlar* gerçekleşmekte ve hastalıklar görülebilmektedir. Bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç olsa da, metforminin beyni oksidatif stresten koruyacağı düşünülmektedir.

• Çin’de yapılan, metformin ile karaciğer kanseri riski arasındaki ilişkinin değerlendirildiği bir meta analizde; tip 2 diyabet hastalarında metformin kullanımının, karaciğer kanseri riskinin azalmasına yardımcı olduğu sonucuna varılmıştır.

Metformin; glukozun endojen* üretiminde etkin rol oynayarak, insülin direnci ve tip 2 diyabette tedavi olarak kullanılmaktadır. Diyabetle ilişkili hastalıklarda kullanımında olumlu sonuçlar göstermekte, hatta kanser gibi malign* hastalıklarda bile bir tedavi yöntemi olarak düşünülmektedir. Ancak metformin ile ilgili, daha ileri düzeyde ve detaylı çalışmalara gereksinim vardır.