Karotenoid grubu, lutein ve zeaksantin içerir, yaklaşık 600 farklı yapısal olarak ilişkili molekül içeren bir grup maddeye sahiptirler. Karotenoidler, yapıları gereği ksantofiller olarak adlandırılan, oksijensiz maddelere ve oksijene (okside) ayrılırlar. Gıdalarda yaklaşık 50 çeşit karotenoid vardır. Ksantofiller arasında yer alan lutein ve zeaksantin, esas olarak koyu yeşil yapraklı sebzelerde bulunurlar. Lutein ve zeaksantin günlük 2 mg diyet ile alınmaktadır. İnsan organizması karotenoid sentezleyemediğinden, besin yoluyla sağlanması gerekir.
Temel olarak insan plazması tarafından tanımlanan birkaç farklı karotenoid molekülü vardır:
- a -ß karotenoid (havuç)
- ß-Krptokstantin (turunçgiller)
- Likopen (domates)
- Lutein (ıspanak)
- Zeaksantin (mısır)
Sadece iki madde retinaya taşınır, bunlar ksantofit leutein ve zeaksantin olup, yaklaşık 1 mm konsantrasyonda (vücut karotenoid konsantrasyonunda en yüksek gözlenen) ksantofiller yaklaşık 450 nm mavi ışık filtresidir ve maksimum emme ile tamamlayıcı renkte sarı ışığı absorbe ederler.
Gıdaların Karotenoid İçeriği
Diyette karotenoidler besleyici olarak önemli bir bileşendir ve raf ömrü, aromaların öncüsü olarak görünüme sahip ürünleri ve önemi çok fazladır. Bitki boyalarının büyük kısmı ve temel maddeler olarak örneğin, provitamin A veya bir antioksidan olarak önemli bir rol oynarlar, bu nedenle karotenoidler oluşur. Bitkilerde ve diğer birkaç organizmada bulunan karotenoidlerin gıda ile alınması gerekir.
Karotenoidler, karoten adı verilen karbon ve hidrojenden üretilir ve oksijenin eklenmesiyle ksantofiller meydana gelir. Çoğu karetenoid dengeleyici al-trans formundadır. Bununla birlikte, cis-izomerleri de vardır. Genel olarak bitkilerin karotenoidleri ve diğer fotosentez yetenekleri bulunur ve bunlar organizmalar tarafından sentezlenir.
Lutein; yapraklarda, yeşil sebzelerde ve sarı çiçeklerde baskın karotenoidlerdir. Mısırın ana karotenoidi olan bir karotenoid’den çok daha yüksek konsantrasyonlarda zeaksanten oluşur.
A vitamini vücutta yağda çözünen önemli bir vitamindir. Büyüme, embriyonik gelişimi ve vizyondaki işlevleri bulunur. Zeaksantin ve lutein aynı zamanda, yaşa bağlı maküler dejenerasyon üzerinde önleyici bir etkiye sahiptir. Karotenoid kaynaklı biyolojik etkiler, provitamin A’nın aktivitesine bağlı olmayıp, karotenoidlerin antioksidan aktivetisine bağlıdır. Çünkü karotenoidler ayrı ayrı oksijeni nötrleştirme ve serbest radikalleri nötralize etme kabiliyetine sahiptirler.
- Metabolik işlemler ve diğer radikallerin etkisiz hale getirilememesi durumunda, çeşitli dejeneratif hastalıklara yol açabilen lipidler, DNA ve proteinler gibi biyolojik olarak önemli moleküllere zarar verebilirler.
Luteinin Göz Üzerine Etkisi
Ksantofillerden lutein ve zeaksantin, karotenoid grubuna dahildir. Seçici olarak (sarı nokta) retinal makulada biriktirilirler. Beta karoten dışındaki diğer karotenoidler burada depolanmaz ve makulanın korunmasında rol oynamazlar.
Mavi kısa dalga ışığının, uzun dalga ışığına (örneğin kırmızı ışık) kıyasla yüksek yansıma etkileri vardır. Renk sapmaları, gözde farklı derecelerde netliğe neden olur ve bu da kontrast aralığını azaltır. Lutein ve zeaksantin, kısa dalga radyasyon bileşenlerini filtreler ve böylece kontrast görünürlüğü gelişir. Kontrast duyarlılığı, özellikle yaşlı hastalarda ve özellikle AMD hastalarında azalmaktadır.
Beslenmeye bağlı maküler pigment yoğunluğu, lutein veya zeaksantin yönünden zengin bir diyetle arttırılabilir. İyi besin kaynakları lahana, ıspanak, brokoli ve mısırdır.
Fitokimyasalların son yıllarda faydalı oldukları kanıtlanmıştır. Bitkilerde savunma mekanizmaları, büyüme düzenleyicileri, zararlı böcekler ve hastalıklar boya olarak bulunur. Patates içindeki karotenoid içeriği, 38 ile 175 µg/100 g arasındadır. Patateste; violaxanthin, anthexanthin, lutein ve zeaksantin özellikle dikkat çekicidir. Lutein ve zeaksantinin, retinayı kısa dalga ışığı ile oksidatif hasardan koruduğu düşünülmektedir.
Bone R A, Landrum J T, Dixon Z et al. Lutein and zeaxanthin in the eyes, serum and diet human subject. EXP Eye Res. 2000; 71 239-245
Kvansakul J, Rodriguez-Carmona M, Edgar D F et al. Supplemantation with the carotenoids lutein or zeaxanthin improves human visual performance. Ophtalmic Physiol. 2006; 26 (4) 362-371
Lıu S.C., Lın J.T., Yang D.J.: Determination of cis- and trans- a- and ß- carotenoids in Taiwanese sweet potatoes (Ipomoea batatas (L.) Lam.) harvested at der various times.Food Chem, 2009, 116: 605-610
Maıanı G., Perıago Caston M.J., Catasta G, Totı E., Gonı Cambrodon I., Bysted A., Granado-Loroencıo F., Olmedılla-Alanso B., Knuthsen P., Valotı M., Böhm V., Mayer-Mıebache E., Beshnılıan D., Schlemmer U.: Review: Catoteniods. Aktuel knowledge on food sources, intakes stability and bioavaliability and their protective role in humans. Mol Nutur Foods Res, 2009, 53: 194-218
Olmedilla B, Granado F, Blanco I, et al. Lutein in patients with cataracts and age-related macular degeneration: a long-term supplemantation study. J Sci Food Agric. 2001; 81 904-909
Perry A., Ramussen H., Johnson E.J: Xanthophyll (lutein, zeaxanthin) content in fruits, vegetables and corn and eggs products. J Food Compos Anal, 2009 22: 9-15
Schalch, W. Lutein und zeaxanthin, die xanthophylle der macula, die Kontaktlinse, 2002; 5: 4-12
Sommerburg, O.G., Siems W.G.et al. Lutein and zeaxanthin are associated with photoreceptors in the human retina. Current Eye Resarch 1999; 19 (6): 495-5
