Besinin Adı
Türkçe: Çilek
İngilizce: Strawberry
Latince: Fragaria x ananassa
Vatanı ve İklimi:
Romalılar döneminde çileğin yetiştirilmeye başlandığı bilinmektedir. Çileğin dünya üzerindeki üretiminde; ABD %25’lik pay ile ilk sırada, İspanya ise ikinci sırada yer almaktadır. İspanya, Türkiye, İtalya gibi ülkelerin yanı sıra, kuzey Avrupa ülkeleri ve ekvatoral iklim tiplerinin görüldüğü ülkelerde de, farklı çilek çeşitlerinin yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Türkiye’de; Antalya, Mersin, Konya, Bursa ve Aydın, çilek yetiştiriciliğinde önde gelen illerdendir.
Hemen hemen her çeşit toprakta yetişebildiği için, ekonomik bir avantaj sağlamaktadır. Organik maddeden zengin, tuz içeriği düşük ve kumlu yapıdaki koyu renkli topraklarda daha iyi yetişmektedir. Toprak kökenli mantar hastalıklarına yatkınlığı olduğundan, dikim yapılacak toprağın özellikle temiz olmasına özen gösterilmelidir.
Bitkisel Özellikleri:
Gülgiller familyasına ait olan çilek; çok yıllık, otsu ve sürekli yeşil olan bir bitkidir. Üç parçalı yaprak yapısına sahip olup, çiçekleri dallanmış formda ve salkım şeklindedir.
Çilek bitkisinin kısa gün, uzun gün ve gün nötr olmak üzere birçok çeşidi bulunmaktadır. Örnek olarak; Florida’da elde edilen Sweet Charlie, kısa gün çeşitlerinden Chandler, melezleme ıslahı sonucu elde edilmiş olan popüler çeşitlerden ise Selva ve Camarosa sayılabilir. Kısa gün çeşitleri daha yaygın olup, ticari olarak daha çok tercih edilirken, uzun gün çilekler ticarette kullanılmamaktadır.
Meyve döneminin en uzun olduğu iklim, subtropik ve ılıman iklimdir. 28° ve 60° enlemleri arasında görülen bu iklim tiplerinde, özellikle kısa gün çilek tiplerinin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çilek, en iyi gelişimini yaklaşık 20-25 °C sıcaklıklarda göstermektedir. Gece ve gündüz arasında yaklaşık 4-5 °C fark olması, çileğin vejetatif gelişiminin daha sağlıklı olması açısından önemlidir.
Faydaları ve/veya Zararları:
A, E, K, C, B1, B2, B3, B9 vitaminlerini içeren çilek; bakır, kalsiyum, manganez, magnezyum, iyodin, demir ve fosfor gibi minerallerini ve az miktarda silisyum, iyot, kükürt ve brom da içermektedir. Ayrıca, askorbik asit, fenolik bileşikler ve folatlar gibi biyoaktif bileşiklerden zengin bir meyvedir. Bu bileşikler, insan sağlığının geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesinde sinerjik ve kümülatif bir etki gösterir. Yapısındaki fenolik bileşikler; antioksidan, antiinflamatuar, antimikrobiyal, antialerjik ve antihipertansif (tansiyon düşürücü) etki göstermektedir. Bu etkilerin yanı sıra, bazı fizyolojik enzimlerin ve reseptörlerin aktivitesini baskılayarak, oksidatif stresle ilişkili hastalıklara karşı koruma sağlamaktadır. Doğal olarak salgıladığı melatonin de, güçlü bir serbest radikal toplayıcı olup, antioksidan aktivite gösterir.
Su içeriği oldukça fazla olan çilek, özellikle vitamin C ve folat için iyi bir kaynaktır. Folat, sağlığın geliştirilmesi ve hastalıklardan korunma noktasında önemli bir yere sahiptir. Düşük molekül ağırlıklı karbonhidrat içeriği az olmakla birlikte, glukoz/früktoz oranının fazla olması da avantajdır.
Kan şekerini düzenlemeye yardımcı etki gösteren çileğin, içeriğindeki diyet posası; doyurucu etki göstererek, kalori alımını kontrol etmede fayda sağlar.
- Çileğin; metabolik sendrom, kardiyovasküler hastalıklar, obezite, bazı kanser türleri, nörolojik ve dejeneratif hastalıklara karşı sağlığa olumlu etkisi yapılan bazı araştırmalarda kanıtlanmıştır.
Bilgilendirme:
Çilek; kanıtlanmış yararlarının dışında, alerjik reaksiyonların ana nedeni olarak bilinen, protein Fra a 1 de içermektedir. Dolayısıyla, alerjik bünyeye sahip bireylerin ve 1 yaşına kadar bebeklerin çilek tüketimine dikkat etmesi gerekmektedir.
- C vitamini, bazı çilek çeşitlerinin 100 gramında 100 miligrama kadar çıkabildiği için, çilekteki en önemli besin öğelerinden biri olup, vitamin C’nin miktarı çileğin kalitesini belirleyen önemli faktörlerden biridir.
Taze, kurutulmuş ya da donmuş şekilde tüketimine ek olarak; marmelat, reçel, meyve suyu ve sos yapımı gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır. Ayrıca; yoğurt, içecek ve jöle gibi ürünlere, tat ve içerik geliştirmek amacıyla eklenmektedir. Fonksiyonel besin ve diyet suplementlerine, diğer renkli meyveler, sebzeler ve bitkisel ekstraktlarla birlikte eklenebilmektedir. Çeşitli hastalıklar üzerinde sağlığa olumlu etkilerinden dolayı ilaç yapımında da kullanılmaktadır.
100 gram Çilek’in besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 5,5 | 1 | 2,8 | 3 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 0,8 | 164 | 16 | 57 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 0,4 | 25 | 0,6 | 0,8 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 32,3 | 19 | 13 | 2 |
İkinci, A., Türemiş, N., & Bolat, İ. (2017). Çilek Yetiştiriciliğinde ve Çilek Islahında Güncel Yaklaşımlar. Tarım Türk, 60-64.
Liua, C., Zhenga, H., Shenga, K., Liua, W., & Zheng, L. (2018). Effects of melatonin treatment on the postharvest quality of strawberry fruit. Postharvest Biology and Technology, 139, 47-55.
Shana, C., Zhanga, Y., & Zhanga, H. (2018). ABA participates in the regulation of vitamin C content in the fruit of strawberry using lanthanum nitrate. Scientia Horticulturae, 233, 455-459.
Stürtz, M., Cerezo, A. B., Cantos-Villar, E., & Garcia-Parrilla, M. C. (2011). Determination of the melatonin content of different varieties of tomatoes (Lycopersicon esculentum) and strawberries (Fragaria ananassa). Food Chemistry, 127, 1329-1334.
Tulipani, S., Marzban, G., Herndl, A., Laimer, M., Mezzetti, B., & Battino, M. (2011). Influence of environmental and genetic factors on health-related compounds in strawberry. Food Chemistry, 124, 906-913.
Tulipani, S., Romandini, S., Busco, F., Bompadre, S., Mezzetti, B., & Battino, M. (2009). Ascorbate, not urate, modulates the plasma antioxidant capacity after strawberry intake. Food Chemistry, 117, 181-188.
TÜREMİŞ, N. F., BURGUT, A., & REHBER DİKKAYA, Y. (204, Eylül). Çilek Yetiştiriciliği. Bazı Çilek Çeşitlerinin Kıbrıs Koşullarındaki Adaptasyonları. TAGEP Proje No.: 5.2.3.4.
Merhaba bilgileri çok karmaşık aktarmışsınız, günde en fazla ne kadar tüketmeliyiz belirtirseniz teşekkürler.
Merhaba Gizem hanım. Yazı, çilek bitkisi hakkında bilgilendirme niteliği taşımaktadır. Besin gruplarının tüketim miktarı kişiler arasında farklılık göstermekle birlikte, özellikle kişinin kan profili ve fiziksel aktivite düzeyi gibi parametreler dikkate alınarak, gerekli diyet planlaması diyetisyenler tarafından kişi özel olarak yapılmalıdır. 1 porsiyon çilek yaklaşık olarak 10-12 orta boy çileğe eş değerdir ve maksimum alım miktarı için genelleme yapmak doğru olmayacaktır. Özellikle çilek gibi alerjen gıdaların tüketiminde vücudun verdiği tepki dikkate alınmalıdır.
Cilekle ilgili okuduğum en yararlı bilgileri sizin makalenizde buldum.En sevdiğim meyve olan çileği bana tanittiginiz icin size tesekkur edeim.