Besinin Adı
Türkçe: Çarkıfelek
İngilizce: Passion Fruit
Latince: Passiflora edulis
Vatanı ve İklimi:
Çarkıfelek, ana vatanı Amerika kıtası olan, Passifloraceae ailesine ait tropikal bir meyvedir. Dünya çapında 500’den fazla türü vardır ve yaklaşık 20 türü yenilebilir meyve halindedir. Genel olarak en çok bilinen türleri ise; sarı çarkıfelek meyvesi, mor çarkıfelek meyvesi ve tatlı çarkıfelek meyvesidir. Dünyanın en büyük çarkıfelek meyvesi üreticisi olarak öne çıkan Brezilya’da 2010 yılında, yaklaşık 920.000 ton üretilmiştir. Yüksek besin değeri ve egzotik tropikal meyve olduğundan çarkıfelek meyvesinin tüketimine yönelik dünya çapında bir trend vardır.
Bitkisel Özellikleri:
Passiflora türlerinin yaprakları, meyveleri ve kökleri çeşitli ülkelerde geleneksel olarak uykusuzluk, anksiyete ve sinirlilik tedavisinde kullanılmaktadır. Çarkıfelek meyvesinin bir türü olan Passiflora suberosa genellikle vahşi tutku meyvesi olarak bilinmektedir. P. suberosa yaprakları diyabet, hipertansiyon, cilt hastalıkları ve yatıştırıcı olarak tedavi etmek için Sri Lanka’da geleneksel tıpta yaygın olarak kullanılmaktadır.
Faydaları ve/veya Zararları:
Çarkıfelek meyvesi C vitamini, fosfor ve kalsiyum açısından oldukça zengindir. Bu meyvelerin tohumları, iyi miktarda protein içeren lif, mineral ve lipit açısından zengindir. Ayrıca çarkıfelek meyvesinin tohumları ham lipitler ve çözünmez diyet lifi bakımından zengindir. Çarkıfelek meyvesinin tohumları, yüksek miktarda (%67 oranında) diyet lifi içerir. Çarkıfelek meyvesinin bir türü olan Passiflora incarnata ekstraktları ise anksiyete ve uykusuzluğu azaltmak için kullanılmaktadır. Çarkıfelek meyvesi yapılan araştırmalara göre kolesterolün düşmesine, daha düşük koroner kalp hastalığı riski, düşük kan basıncı, kilo kontrolünde, glisemik kontrolde, belirli kanser türlerinin riskini azaltması ve gastrointestinal fonksiyonun iyileşmesi ile ilişkilidir.
- 1996 yılında Bailey’in yaptığı araştırmada; çarkıfelek meyvesinin tohum bileşimine göre, lipid içeriği %30,39 olup, bu tohumların özellikle %20 lipit içeren soya fasulyesi tohumu ile karşılaştırıldığında iyi bir yağ kaynağı olduğunu kanıtlamıştır.
- 2007’de Borges ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada; çarkıfelek meyvesi çekirdeği yağının (1/7.06) toplam doymuş ve doymamış yağ asitleri oranının yer fıstığı, mısır ve soya fasulyesi gibi yaygın yağlar arasında mısır yağına benzer (1/6.70) olduğu bulunmuştur.
- Dubois ve arkadaşları 2007 yılında yağlı asit bileşimlerine göre bitkisel yağları sınıflandırdı. Bu sınıflandırmaya göre; çarkıfelek meyvesi çekirdeği yağı, daha büyük miktarlarda oleik ve linoleik asitler içeren çoklu doymamış yağ sınıfına aittir. Bu sınıf ise mısır, ayçiçeği, buğday tohumu ve susam gibi çok miktarda bitkisel yağ içermektedir.
Bilgilendirme:
Sarı çarkıfelek meyvesi; dondurmalar, meşrubatlar, şekerler hazırlamak için kullanılır. Bununla birlikte, tüketici piyasasında da sanayileşmiş çarkıfelek meyvesi suyu kullanımı artmaktadır.
2006 yılında Lousada Júnior ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırmada; meyve suyu endüstrisinde de çarkıfelek meyvesi, meyve suyu ekstraksiyonu sırasında tarımsal yan ürünler olarak binlerce ton tohum üretmektedir. Örneğin, çarkıfelek meyvesi suyu üretiminden elde edilen kalıntının işlenmiş meyve miktarının %40’ına ulaştığı tahmin edilmektedir. Atıkların yaklaşık %90’ı kabuklardan ve tohumlardan oluşmaktadır. Çok miktarda lif ve yağ içeren tohumlar genellikle ezildikten sonra yok olur. Bu tortular, endüstriler için işletme maliyetlerini etkiler ve çevresel bir sorun haline gelebilir. Bu nedenle, çarkıfelek meyvesi tohumlarından elde edilen yağın ekstraksiyonu, endüstriyel atıklara değer katabilir.
Çarkıfelek meyvesi çekirdeği yağı gibi yüksek oranda doymamış yağ asidi yüzdesi içeren yağlar, gıda sanayisinde kullanılmasının yanı sıra, makyaj, saç bakım ve cilt ürünlerinin bileşimlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Çarkıfelek meyvesinin en ekonomik önemi, konsantre meyve suyu biçimindedir; Bununla birlikte, sanayileşme için, çarkıfelek meyvesi kabuğu ve tohumları genellikle atılır ve bunlar meyvenin %60’ından fazlasını temsil etmektedir ve neredeyse her zaman organik atık olarak kabul edilir.
100 gram Çarkıfelek’in besin değerleri:
CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
23,3 | 28 | – | 64 |
Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
2,2 | 348 | – | 30 |
Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
0,7 | 68 | – | 1,5 |
Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
97 | 12 | – | 10,4 |
M., S. R., P., P. G., S., C. C., Lima, M. S., & M., C. (2015). Chemical Characterization of Passion Fruit (Passiflora Edulis f. Flavicarpa) Seeds . African Journal of Biotechnology , 1230-1233.
Malacrida, C. R., & Jorge, N. (2012). Yellow Passion Fruit Seed Oil (Passiflora Edulis f. Flavicarpa): Physical and Chemical Characteristics . Brazilian Archives of Biology And Technology, 127-134.
Simao, M. J., Barboza, T. J., Vianna, M. G., Mansur, R. G., Ignacio, A. C., & Pacheco, G. (2018). A Comparative Study Of Phytoconstituents And Antibacterial Activity Of In Vitro Derived Materials Of Four Passiflora Species. Annals of the Brazilian Academy of Sciences, 2805-2813 .