Besinin Adı
Türkçe: Keten tohumu
İngilizce: Flaxseed
Latince: Linum usitatissimum L.
Vatanı ve İklimi:
Keten tohumu Linaceae ailesine ait, Linum cinsinin 230 türünden biridir. Keten bitkisi, ilk olarak m.ö. 5000’li yıllarda İran ve Irak’ta ekmeklik buğday ve arpa ile beraber tarıma alınmıştır. Linum cinsi, daha çok Amerika’nın güneybatısı ve kuzeyi, Asya’nın ılıman ve yarı tropikal bölgeleri ve Akdeniz havzasında yetişmektedir. Ancak, Linum cinsinin en önemli tarım alanları; Anadolu, Balkan Yarımadası ve Kuzey Amerika Kıtası’dır. Keton tohumu ülkemizde de tarımı yapılan bir bitkidir. Yetiştirilen keten türlerinin çoğunluğu tek yıllık ve yazlık olarak yetiştirilmektedir. Orta Avrupa’da lif ve tohum için kışlık ketenler yetiştirilir. Bahar aylarının düşük sıcaklıkları, aynı dönemde çiçeklenmeleri için yeterli bir sıcaklıktır.
Bitkisel Özellikleri:
Keten (Linum usitatissimum); boyu 30-100 cm arasında değişen, tek yıllık ve mavi çiçekli bir kültür bitkisidir. İki değişik forma sahip olan ketenin; kısa boylu kısmen alçaktan dallanan formları yağ elde etmek için yetiştirilirken, uzun boylu, yüksekten dallanan ve kuvvetli liflere sahip olan formları ise lif üretimi için yetiştirilmektedir. Lif tipi ketenlerin; boyları100-120 cm ve sap kalınlığı 2-3 mm iken, yağ tipi ketenlerin; boyları 60-80 cm ve sap kalınlığı 5-6 mm civarındadır.
Keten tohumları, boyutları yaklaşık 2.5×5.0x1.5 mm olan, yumurta biçiminde, parlak, kırmızımtırak esmer renkli, sivri uçlu, yassı, kokusuz, yağlı ve lezzetlidir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Keten tohumu; gıda üretimi, sağlık, eczacılık ve endüstride lif ve yağ kaynağı olarak kullanılan çok önemli bitkilerden biridir. İyi bir lif kaynağı olarak, bağırsak hareketlerini arttırma etkisiyle konstipasyon tedavisinde kullanılmaktadır.
Fonksiyonel gıda alanındaki fitokimyasalların en önemli kaynaklarından biri ve çoklu doymamış yağ asidi kaynağı olan keten tohumu; esas olarak omega-3 yağ asitleri ve 𝛼-linolenik asit yönünden zengin fonksiyonel bir gıdadır. Ayrıca, yüksek lignan içeriğinden dolayı antikarsinojen etkiye sahip olmasının yanı sıra, yüksek kaliteli bir protein ve çözünür lif kaynağıdır.
Fenolik bileşik kaynağı olarak da önemli bir potansiyele sahip olan keten tohumu; anti-inflamatuar aktivite, glisemik kontrol ve oksidatif stres üzerinde olumlu etkiler sergiler. Toplam ve LDL* kolesterolleri azaltma kabiliyetiyle, kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Bilgilendirme:
Keten tohumu geçmişte; Mısır, Yunan ve Romalılar tarafından tıbbi amaçlarla kullanılmıştır. Keten tohumundan elde edilen beziryağı; kandil yağı, ağrı kesici ve öksürük söktürücü olarak kullanılmıştır. Hindistan ve Mısır’da ise ketenin yelken ve giysi yapımında kullanıldığı bilinmektedir. Ketenin (L.usitatissimum) latince anlamı; “çok yararlı iplik” demektir. Bu da, eski zamanlardan beri süre gelen önemini vurgulamaktadır.
- Dikkat!
Keten tohumu, yukarıda da belirtildiği gibi; omega-3 yağ asitleri bakımından zengin, özellikle 𝛼-linolenik asidi (ALA) %44-57 oranında içeren bir bitkidir. Fakat bu özelliği, yağını işleme ve depolama sırasında oto-oksidasyona ve foto-oksidasyona oldukça hassas hale getirmektedir. Keten tohumu yağının düşük oksidatif stabilitesi; tat, koku ve uzun süreli depolama ile ilgili problemler nedeniyle, yenilebilir bir yağ olarak kullanılmasına uygun değildir. Keten tohumu yağı; yüzyıllardır Hindistan, Çin ve Avrupa’da tüketilmese de, hızlı okside olabilmesi ve polimerleşmesinden dolayı yenilebilir bir yağ olarak değerlendirilmemektedir. FDA* tarafından “zararsız kabul edilir” anlamına gelen, GRAS statüsüne sahip değildir. Şu anki verilere bakarak, keten tohumunun yağını tüketmek yerine, kendisini tüketmeye özen göstermek oldukça önemlidir.
100 g Keten Tohumu’nun besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 7,7 | 57 | 2 | 8 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 22,3 | 731 | 67 | 0 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 36,5 | 533 | 6,8 | 8,9 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 444,6 | 206 | 323 | 22,7 |
LDL: düşük dansiteli lipoproteinleri
İşleroğlu H, Yıldırım Z, Yıldırım M. Fonksiyonel Bir Gıda Olarak Keten Tohumu, GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 22 (2), 23-30, 2005.
Kroliczewska B, Mista D, Kroliczewski J. A new genotype of flax (LinumusitatissimumL.) with decreased susceptibility to fat oxidation:consequences to hematological and biochemical profiles of blood indices. J Sci Food Agric 2017; 97: 165–171.
Janghorbani M, Soltanian N. A randomized trial of the effects of flaxseed to manage constipation, weight, glycemia, and lipids in constipated patients with type 2 diabetes, Nutrition & Metabolism (2018) 15:36.
Konuklugil B, Bahadır Ö. Linum Usitatissimum L.’nin Kimyasal Bileşikleri ve Biyolojik Aktiviteleri, Ankara Ecz. Fak. Dergisi, 33(1)63-84,2004.
Yıldırım M, Arslan N. Seçilmiş Keten (Linum Usitatissimum L.) Hatlarının Bazı Bitkisel Özelliklerinin Karşılaştırılması, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2013, 22 (2): 59-68.
Tarhan N, Keten Tohumu ve Diyabetik Kardiyovasküler Komplikasyonlar, T.C Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmakoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2012.
