Besinin Adı
Türkçe: Menengiç
İngilizce: Turpentine tree
Latince: Pistacia terebinthus
Vatanı ve İklimi:
Pistacia terebinthus L. (menengiç), Anacardiaceae familyasının bir türüdür. Türkiye’de genellikle Akdeniz kıyılarında ve sıcak iklime sahip bölgelerde başta Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde; Şanlıurfa, Adıyaman, Kahramanmaraş, ve Gaziantep çevresinde geniş doğal yayılım göstermektedir. Deniz seviyesinden itibaren Toroslara kadar, yaklaşık 1600m yüksekliklerde dahi yaygın dağılımı mevcuttur. Menengiç, Türkiye’de en çok Göller yöresinde bulunmaktadır. Halk tarafından genellikle çitlenbik, çıtlık veya sakız ağacı isimleriyle bilinmektedir. Türkiye’de yapılan arkeolojik çalışmaların delilleri, menengiç meyvesinin gıda olarak kullanımının M.Ö. 7000’li yıllara dayandığını göstermektedir.
Bitkisel Özellikleri:
Menengiç meyvesinin yaygın olarak kullanılan kısımları; meyveleri, kökleri ve genç sürgünleridir. Bu bitki, çalı ve ağaç formunda bulunur. Kış aylarında yapraklarını döker. Çiçekler, mart ve nisan aylarında açarak bir önceki yılın sürgünlerinde büyümeye devam eder. Tek tohumlu olan meyveler, kırmızımsı erguvan-siyah renkte olup, yağlı ve küre şeklindedir. Meyveleri, Ağustos-Eylül aylarında olgunlaştıktan sonra mavimsi yeşil renk alırlar. Parlak görünüme sahip yapraklarında ise yoğun reçine kokusu hissedilir. Bu meyveler yuvarlak veya çarpık yumurta biçiminde olup yaklaşık 4–6mm ebatındadır.
Faydaları ve/veya Zararları:
Menengiç eski çağlardan beri kendine özgü tat ve aroma özelliği ile tanınmıştır. Tıbbi aromatik bir bitki olan menengiç ağacının, birçok özelliğinden faydalanılmaktadır. Örneğin; güneş çarpması, mide rahatsızlıkları, karın ağrısı, egzama, sarılık, astım, romatizma, öksürük, yara ve yanık, ayak terlemesi gibi problemlerin tedavisinin yanında; kolesterol azaltıcı, idrar söktürücü ve uyarıcı özelliklere sahiptir. Ayrıca enfeksiyon giderici ve ateş düşürücüdür. Menengiç; yağ, protein ve diyet liflerinden zengin bir bitkidir. Antioksidan özelliğe sahip fenolik bileşikleri içerir. Ayrıca kolesterolün eriyebilirliğini azaltarak bağırsak emilimini düşürdüğü ve total lipitlerin dışkıyla atılımını arttırdığı bilinir. Türkiye’nin güneyinde, menengiç meyvelerinden sade çerez üretilir. Kırsal kesimlerde ise kuru incir, ceviz gibi besinlerle birleştirilerek tüketilir. Bunların haricinde meyveler kavrulur ve ceviz ile öğütülerek özel yufka ekmeklerin arasına sürülüp, gözleme gibi pişirilerek tüketilir. Menengiç, gıda dışında sabun yapımında da kullanımı olan önemli bir ham maddedir. Menengiç bitkisine kokusunu veren reçine, parfüm üretiminde ve antiseptik özelliği sayesinde bazı mide hastalıkları ile solunum sistemi hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. Son yirmi yılda yaklaşık 2 milyar dolar hasat edilen önemli bir ticari bitkidir.
Bilgilendirme:
Menengiç yabani bir meyve olduğu için, biyolojik çesitliliğin sürekliliğini sağlamada önemi büyüktür. Ayrıca, organik besin kaynaklı olması sebebiyle çocuk ve yaşlı beslenmesinde önemi büyüktür. Günümüzde menengiçlere kalem aşısı yardımıyla Antep fıstığı aşılanmaktadır. “Menengiç sabunu” veya “bıttım sabunu” adı verilen ürünler de ticari amaçlarla üretilip satılmaktadır. Ayrıca kuru meyvelerin öğütüldükten sonra kahve ve çay olarak tüketilmesi de menengiç bitkisinin ticari alandaki çeşitli avantajları arasındadır. Temel yağ asitleri palmitik, oleik ve linoleik asittir. Doymuş yağ oranı ise %23.6 oranındadır.Yapraklarında, böceklerin oluşturduğu mazılar, ipek kumaşların boyanması ve şaraba renk vermek için kullanılır. Sakız ağacı, çöğre, yabani fıstık, çitlenbik ise halk tarafından bilinen diğer isimleridir.
100 gram Menengiç’in besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| – | – | – | – |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| – | – | – | – |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| – | – | – | – |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| – | – | – | – |
Dalgıç, L., Sermet, O.S., Özkan, G., “Farklı Kavurma Sıcaklıklarının Menengiç Yağ Kalite Parametreleri Üzerine Etkisi”, Akademik Gıda 9(3) (2011) 26-36.
Geçgel, Ü., Arıcı, M., “Çıtlık (Pistacia terebinthus L.) Çeşitlerinin Bazı Fizikokimyasal Özellikleri ile Yağ Asitleri Kompozisyonunun Belirlenmesi”, Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum.
Bakırel, T., Şener, S., Bakırel, U., Keleş, O., Şennazlı, G., Gürel, A. “Tavşanlarda Deneysel Hiperkolesterolemi ve Arterioskleroz Üzerine Pistacia terebinthus L. (Menengiç)’in Etkisi”, Turk J Vet Anim Sci 27 (2003) 1283-1292.
Sidar, H., (2011), “Menengiç Tohumlarından Yağ Eldesi: Sulu Ekstraksiyona Enzim Ve Yüzey Aktif Madde Etkisi”, Yüksek Lisans Tezi, ss.1-65.
AL-Saghir, M.G., Porter, D.C., “Taxonomic Revision of the Genus Pistacia L. (Anacardiaceae)”, American Journal of Plant Sciences, 2012, 3, 12-32.
