Besinin Adı
Türkçe: Ayva
İngilizce: Quince
Latince: Cydonia vulgaris, Cydonia oblonga
Vatanı ve İklimi:
Kökeni tam olarak bilinmeyen ayvanın; ana yurdunun Kafkasya ve İran olduğu düşünülmektedir. Türkiye’de de oldukça çok tüketilen ayvanın tarımı; çoğunlukla, Ege ve Marmara bölgesinde yapılmaktadır. Üretim miktarı armut ile benzerlik gösterir.
Ayva tarımı için en ideal iklim, ılıman deniz iklimidir. Kumlu-tınlı ve sıcak topraklarda verimli bir şekilde yetişirken, soğuk ve nemli topraklarda meyveler odunumsu bir hal almakta ve verimi düşmektedir. Ayvanın çiçeklenme dönemi diğer meyvelere nazaran daha geç olduğundan, ilkbahar donlarından etkilenmez.
Bitkisel Özellikleri:
Dış kabuğu; sarı renkli ve tüylü olan ayvanın, genel anlamda armut ve elmaya benzediği görülür. Ancak, armut ve elma kadar sulu değildir. Bu nedenle kuru olarak tabir edilir. Kuru ve sert yapısından dolayı tüketimi uğraştırıcı olabilir. Lezzet bakımından ise, diğer meyvelere nazaran daha mayhoş ve tatsızdır. Bilinen bazı türleri; limon ayvası, ekmek ayvası, eşme ayvası ve çukurgöbek ayvasıdır.
Ayva çekirdeğinin yağında, yağda çözünen antioksidanlar bulunur. Ayvanın yaprakları; meyvenin etli kısmına, kabuğuna ve çekirdeğine göre daha fazla miktarda kamferol türevlerini içerir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Kış aylarında market, pazar ve manavlarda tezgahları süsleyen ayvanın glisemik indeksi, diğer meyvelere göre daha düşüktür. Lif ve pektin bakımından zengin olduğundan, diyabet ve gastrointestinal sistem rahatsızlıkları olan hastaların diyetlerinde yer alabilir. (Diyabeti olan hastalar diyetisyen kontrolü altında tüketmelidir.)
Ayva’nın içeriğinde bulunan bir başka madde ise, tanendir. Tanenin yüksek miktarda alınması, demir emilimine engel olur. Bu sebeple ayva tüketilirken porsiyonuna da dikkat edilmelidir.
Uzun yıllardan beri Orta Doğu’da, öksürük ve boğaz ağrısında kullanılır. Öksürük ilacı olarak kullanılan ayva çekirdeklerinin suda bekletilmesiyle oluşan, koyu kıvamlı jelimsi sıvı cilde sürüldüğünde gerginlik sağlar. Bazı bölgelerde ayva çekirdekleri kaynatılarak, zatürrenin tedavisinde kullanılmıştır. Bunların yanı sıra, bazı kanser hücrelerinin çoğalmasını önlemektedir. Ayva’nın astım ve kardiyovasküler hastalıklar üzerinde de olumlu etkileri olduğu bilimsel çalışmalarca kanıtlanmıştır. Ayrıca yapraklarının sakinleştirici etkisi de bulunmaktadır.
Bilgilendirme:
Ülkemizde, ayvanın yıllık üretimi 85 ton civarındadır. Oldukça sert bir meyve olduğu için, ısırarak yemek yerine kaşıkla oyup minik parçalar halinde tüketilmelidir.
Dünya mutfağında; yemeklerde, tatlılarda ve içeceklerde kendine hatırı sayılır bir yer edinmiştir. Osmanlı mutfağında; şerbetlerde, kebaplarda ve ana yemeklerde etleri lezzetlendirmek için kullanılmıştır. Günümüzde ise özellikle kış aylarında; tatlısı, kompostosu, marmeladı ve reçeli yapılarak tüketilmektedir. Bunların dışında ise; likör, brendi, jöle ve koruyucular olarak kullanılmaktadır. Ayva reçeli; asparajin, asparik asit, hidroksiprolin, glisin gibi serbest aminoasitleri içerir.
Ayva çekirdeği içeriğindeki yüksek orandaki müsilajdan kaynaklı, jel oluşturma ve kırmızı renk katma gibi özellikleri mevcuttur. Ayvanın tatlısı ve marmeladı yapılırken, çekirdekleri de ilave edilerek kırmızımtırak bir renk verilmiş olur. Ayrıca pektin ve tanen içeriğinden dolayı endüstride de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Küçük çocukların ve yaşlı bireylerin beslenmesinde; sert ve susuz yapısından dolayı çiğneme zorluğu olabileceği için dikkatli tüketilmesi gerekmektedir.
100 gram Ayva’nın besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 7,3 | 2 | 1,6 | 6 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 0,4 | 183 | 6 | 13 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 0,5 | 20 | 0,6 | 0,3 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 38,7 | 10 | 8 | 5,9 |
Ali Yıldırım, M. O. (1999). The Antioxidant Activity Of the Leaves of Cydonia vulgaris. Turkish Journal of Medical Sciences, 31, 23-27.
Esen Durmuş, A. Y. (2003). Türkiye’nin Meyve Üretim Yöreleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 23-54.
Hergenç, G. (2014). Ayva. Beslenme, Sağlık ve Hastalıkta Bitkiler (s. 64-65). içinde İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
Necla Ercan, İ. Ö. (2005). Ege Bölgesinden Toplanan Bazı Ayva Materyalinin Adaptasyonu Ve Değerlendirilmesi. Ege Tarımsal Arastırma Enstitüsü, 15(2), 27-42.
Nisarg C Patel, V. N. (2011). I solation of Mucilage from Cydonia vulgaris Pers Seeds and its Evulation as Superdisintegrant. Journal of Applied Pharmaceutical Science, 01(04), 110-114.
