Besinin Adı
Türkçe: Altın Çilek
İngilizce: Golden Berry
Latince: Physalis preuviana L.
Vatanı ve İklimi:
Genelde halk tarafından ‘altın çilek’ olarak bilinen küresel meyvenin; yer kirazı, güney feneri gibi isimleri de bulunmaktadır. İlk çıkış yeri Peru’dur. Ant dağlarında 800-3000 m rakımda kendiliğinden yetişebilmektedir. Parlak, altın renkli ve şekil açısından küreye benzeyen meyve; Ekvator, Güney Afrika ve Kenya gibi ülkelerde, Türkiye’de ise; Mersin (Silifke, Erdemli, Anamur), Antalya (Alanya, Kumluca, Altınova), Kahramanmaraş (Göksun) ve Denizli (Pamukkale) gibi şehirlerde ticari amaçlarla yetiştirilmektedir.
Gün geçtikçe tropikal ve subtropikal ülkelere doğru üretimi yayılmaktadır. Optimum yetişme sıcaklığı 18 °C olsa da, düşük sıcaklıklara karşı dayanıklıdır. 0 °C’nin altında ve çok yüksek sıcaklıklarda telafi edilemeyecek hasarlar alabilir.
Bitkinin ilk büyüme sürecinde yeterli suya ihtiyacı olsa da, meyvelerinin olgunlaşması sürecinde çok fazla su ihtiyacı olmamaktadır. Bitkinin optimum büyüme ve gelişmesi için en uygun toprak yapısı; 1000-2000 mm yağış alan toprak pH’sına sahip olan hafif asitli topraklardır.
Bitkisel Özellikleri:
Altın çilek bitkisi; ılıman bölgelerde yetişen uzun ömürlü yarı çalı biçiminde bir ottur. Boyu genelde 0,6-0,9 metreye kadar yükselebilir. Oval şekilli, sulu bir meyveye sahiptir. Meyvelerin ağırlığı 4-9 gram arasında değişmektedir. Meyveleri, gelişim süreci boyunca, tüm olumsuz koşullara karşı, bir kaliks tabakası ve meyvenin çevresindeki kabuk kısmı korumaktadır. Altın çilek meyvelerinin ilk 20 günlük gelişim sürecinde önemli bir karbonhidrat kaynağı olduğu ortaya koyulmuştur.
Faydaları ve/veya Zararları:
Yayınlanan çalışmalar doğrultusunda, altın çilek meyvelerini içeriğindeki; fitosteroller, vitaminler, mineraller, esansiyel yağ asitleri, wittanolidler ve physalinsler gibi biyoaktif bileşiklerin bulunması, altın çileği sağlığı destekleyen besinler grubunda oldukça önemli bir basamağa taşımaktadır.
Fitosterollerin en temel özellikleri antioksidan kapasiteye sahip olmalarıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda; içeriğinde fitosterol bulunduran altın çilek meyvelerinin, antioksidan etkilere sahip olduğu gösterilmektedir. Buradan yola çıkarak, altın çileğin kansere karşı koruyucu olduğu söylenebilmektedir.
İçeriğindeki A vitamininin bir aktif bileşeni olan ß-karoten sayesinde turuncu rengini almaktadır. C vitamini sayesinde ise, dokularda serbest radikal birikiminin engellenmesi sonucunda anti-kanser etki göstermektedir. Fenolik asit içeriği, bu meyvenin kansere karşı koruyucu bir özelliği olduğunun göstergesidir. Aynı zamanda meyvelerin içeriğindeki steroidal lakton olan, wittanolidlerin ve physalinslerin sayesinde; anti-inflamatuar, antimikrobiyal, anti tümör, immüno-modülatör ve antiparaziter özellikler göstermektedir.
Diyet lifinin, yani pektini fazla içermesi, bağırsak dostu bir meyve olduğunun kanıtıdır. Meyvelerde bulunan fenolik asitler, altın çilek meyvesini son dönemde oldukça popüler hale getirmiştir. İçeriğindeki ana fenolik asit ‘kuersetin’ olarak gösterilmektedir. Aynı zamanda myriketin ve kaempferolde içermektedir.
- Altın çilek meyvelerinin, mineral ve esansiyel yağ asitleri açısından incelendiği bir çalışmada; altın çilek meyvesinin geleneksel demir kaynağı olarak gösterilen besinlerden 15 kat daha fazla demir içerdiği saptanmıştır. Demir mineralinin yanında magnezyum, çinko, bakır, manganez kaynağı olarak da gösterilmektedir.
Esansiyel yağ asidi kompozisyonuna bakıldığında ise, en yüksek ‘linoleik asit’, ardından a-linoleik asit ve oleik asit gelmektedir. Yüksek linoleik asit miktarı, kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucu olduğunun kanıtıdır. Doymuş yağ asitlerinden palmitik asiti de içeriğinde bulundurmaktadır.
Altın çilekten elde edilen yağlarda yüksek oranda K vitamini tespit edilmiştir. Kemik metabolizmasına katılan proteinlerin sentezinde ve kan pıhtılaşması olayında koenzim olarak K vitamini işlev görmektedir.
Bilgilendirme:
Altın çilek meyvelerinin yüksek früktoz içeriğinden dolayı, diyabet hastalarının tüketim miktarlarına dikkat etmeleri gerekmektedir.
Altın çilek hipoglisemik bir bitkidir. Hindistan’ın Doğu Himalaya bölgesinde, gebelik ağrılarında halk ilacı olarak altın çilek kullanılmaktadır. Altın çilek meyvesinin, gıda sektöründen peyzaj mimarisine kadar uzanan kullanım alanı bulunmaktadır. Gıda sektöründe; özellikle Meksika’da et yemeklerinin yanına acılı sos olarak kullanılmaktadır. Kızartılarak, pişirilerek, salatalara ve çorbalara eklenerek tüketilebilir. Tatlı tadından dolayı; reçel, puding, dondurma ve pasta sosu gibi ürünler için de kullanılabilmektedir. Üzeri çikolata kaplanarak satışa sunulan meyveler oldukça rağbet görmektedir. Aynı zamanda kurutularak da kullanılmaktadır. Peyzaj mimarisinde, kurutulmuş meyveler temizlenip kış dekorasyonunda kullanılmaktadır.
100 gram Altın Çilek’in besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 60,7 | 89 | – | 8036 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 7,1 | 1779 | – | 8,6 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 0 | – | – | – |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 286 | 0 | – | 10,7 |
Demir, T., Özen, M. Ö., & Kocabaş, E. E. (2014). Antioxidant And Cytotoxic Activity Of Physalis Peruviana . Journal of Medicinal Plants Research, 30-34.
Durmuş, R. N., Şahin, E., & Bireller, E. S. (tarih yok). Gestasyonel Diyabette Hipoglisemik Etkili Bitkilerin Kullanımı. Aziz Sancar Deneysel Tıp Araştırma Enstitüsü Dergisi, 03-16.
Puente, L. A., Munoz, C. A., Castro, E. S., & Cortes, M. (2011). Physalis Peruviana Linnaeus, The Multiple Properties Of A Highly Functional Fruit: A Review . Elsevier, 1733-1740.
Ramadan, M. F. (2011). Bioactive Phytochemicals, Nutritional Value, And Functional Properties Of Cape Gooseberry (Physalis peruviana): An Overview . Elsevier, 1830-1836.
Rodrigues, E., Rockenbach, I. I., Cataneo, C., Gonzaga, L. V., Chaves, E. S., & Fett, R. (2009). Minerals And Essential Fatty Acids Of The Exotic Fruit Physalis Peruviana L. . Ciencia e Tecnologia de Alimentos, 642-645.
