Besinin Adı
Türkçe: Stevya
İngilizce: Stevia
Latince: Stevia rebaudiana
Vatanı ve İklimi:
Güney ve Kuzey Amerika anavatanıdır. Şeker otu adıyla da bilinir. Yetişme koşulları geniş olduğundan birçok fazla ülkede yetişebilir. Üretici ülkelerin başında Çin, Brezilya, Japonya ve Paraguay gelmektedir. Ortalama 25 oC, nemli hava, 2300- 2900 m yüksekliklerde yetişebilir. Brezilya ve Praguay’da 1500 yılı aşkın süredir ilaçlarda ve yerel çaylarda kullanılmaktadır. İnsanların stevyayı tatlandırıcı amacıyla tükettiği ilk yer Güney Amerika’dır. Stevyayı tatlandırıcı olarak kullanan diğer ülkeler başlıca Japonya, Yeni Zelanda, Çin, Kore, Avustralya ve Rusya olarak sayılabilir.
Bitkisel Özellikleri:
Stevya, “Stevia rebaudiana Bertoni” bitkisinden üretilmektedir. Yapraklı bir bitki olan stevya, ayçiçeği (Asteraceae) familyasındandır. Yapraklarında çeşitli glikozid türleri vardır. Steviosid ve rebaudiosid A tatlı tadı veren önemli glikozitlerdendir. Stevya yapraklarında bulunan çeşitli glikozid türleri, çay şekerinden ortalama 250-300 kat daha fazla tat verir. Bu glikozidler sayesinde farklı pH değerlerine ve ısıya dayanıklı olan stevya, besin hazırlamada çok çeşitli şekillerde kullanılabilmektedir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Son yıllarda stevyanın hipertansiyon ve diyabet tedavisinde potansiyel kullanımı ve etkileri araştırılmaktadır. Hipertansiyonu olan bir grup hastaya günlük belirli dozajlarda steviosid verilmiş ve araştırma sonucunda belirgin şekilde kan basıncı düşüklüğü sağlandığı ve sol ventrikül hipertrofisi gelişme oranının daha düşük olduğu bildirilmiştir.
Pankreasta beta hücreleri üzerinde besleyici etkisi olabileceği ve insüline duyarlılıkta artma sağladığı ve hatta insülin yapımını arttırarak diyabette iyileşme sağlayabileceğine dair kanıtlar sunulmuştur. Diyabet ile gelişmiş böbrek hasarı ve yemek sonrası kan glukoz seviyelerini azaltmaktadır.
Stevyanın kan şekerinin yükselmesini önleyen, yüksek tansiyonu normalize eden etkilerinin yanısıra, inflamasyon önleyici, tümör oluşumunu engelleyen, idrar atımını kolaylaştıran ve bağışıklık sistemin yanıtını düzenleyen etkilerini gösteren çalışmalar da literatürde yer almaktadır.
Bilgilendirme:
Stevya cinsini ilk araştıran kişi Petrus Jacobus Stevus’dır. Stevus, fizikçi ve botanisttir. Araştırmasını 1500’lü yıllarda yapmıştır. Stevya yapraklarının kuru hali, çay şekerinden 10-15 kat daha fazla tat verir. Yaprakları taze olarak tüketilebilir, içecek ve yiyeceklere tat vermek için eklenebilir. JECFA* topluluğu tarafından belirlenmiş kabul edilebilir günlük alım miktarı** günlük kilogram başına 4 mg’dır.
Yapay tatlandırıcıların kanser yapıcı etkileri olduğu gündemi meşgul ederken doğal bir tatlandırıcı olan stevyanın önemi artmıştır.
Stevya Üretim Aşamaları:
*JECFA: Joint Expert Committee on Food Additive
**ADI: Kabul edilebilir günlük alım miktarı
100 gram Stevya’nın besin değerleri:
CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
100 | 0 | 0 | 0 |
Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
0 | 0 | 0 | 0 |
Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
0 | 0 | 0 | 0 |
Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
0 | 0 | 0 | 0 |
İnanç, Levent A. ve Çınar, İnci. 2009. ALTERNATİF DOĞAL TATLANDIRICI: STEVYA. GIDA. 2009, Cilt 34, 6.
Lailerd N, Saengsirisuwan V, Sloniger JA, Toskulkao C, Henriksen EJ. 2004.
Özdemir, Didem, Başer, Hüsniye ve Çakır, Bekir. 2014. Tatlandırıcılar. Türkiye Kliinikleri Endokrinoloji Dergisi. 2014, Cilt 9, 2.