Çemen otu (Trigonella foenum-graecum) bir baklagildir ve gıdaların duyusal kalitesini arttırmak amacıyla dünya çapında baharat olarak kullanılmaktadır. Çemen otu, yıllık bitkiler olan Leguminusae ailesine aittir. Çemen otu tohumları ve yeşil yaprakları, insanlık tarihinin eski tıbbi uygulamalarda olduğu kadar, gıdalarda da kullanılmaktadır. Tadı ve rengi arttırmak ve aynı zamanda gıda maddelerinin dokusunu değiştirmek için kullanılmıştır.
Çemen otu tohumları; anoreksiya, antidiyabetik ajan, galaktogog, hepatoprotektif etki ve antikanser için hipokolesterolemik, laktasyon yardımı, antibakteriyel, gastrik uyarıcı gibi tıbbi özelliklere sahiptir. Yüksek lif içeriği ile antidiyabetik ve hipokolesterolemik etkiye sahip olduğu düşünülmektedir.
Çemen otunun yaprakları salatalarda çiğ olarak tüketilirken, çemen tohumları baharat olarak kullanılmaktadır. Yapraklar yaklaşık %86.1 nem, %4.4 protein, %0.9 yağ, %1.5 mineral, %1.1 fiber ve %6 karbonhidrat içerir. Yapraklarda bulunan mineral ve vitaminler arasında; kalsiyum, çinko, demir, fosfor, riboflavin, karoten, tiamin, niasin ve C vitamini bulunur. Bazı araştırmalara göre; askorbik asit ve beta-karoten miktarlarının yaprakların güneşte ve fırında kurutulması ile azaldığı bildirilmiştir.
- Çemen otu yaprakları, ya soğutma koşullarında saklanmalı, ya fırında kurutulmalı ya da bir süre için (yaklaşık 5 dakika) ağartılmalı ve düdüklü tencerede pişirilmelidir.
Çemen otu; hoş acı, hafif tatlı tohumları ile bilinir. Çemen otu, Eski Mısırda doğumu kolaylaştırmak ve sütü arttırmak için kullanılırken, modern mısırda menstrual krampları ve diğer karın ağrılarını azaltmak için çay olarak kullanılmaktadır. Aynı şekilde Çinliler de “hu lu ba iye” adlandırılan çemen otunu karın ağrısı için kullanmaktadır.
Çemen otu; %23-26 protein, %6-7 yağ ve %58 karbonhidrat içerir. İçerdiği karbonhidratın yaklaşık %25’i diyet lifidir. Çemen otu ayrıca, 33 mg/100 g kuru ağırlık içeren zengin bir demir kaynağıdır.
| İçerik | Kimyasal Bileşenleri |
| Alkaloidler | Trimetilamin, Neurin, Trigonellin, Kolin, Gentianine, Carpaine ve Betain |
| Amino asitler | Isoleucine, 4-Hidroksizolösin, Histidin, Lösin, lizin, l- tritoptofan, Arginin |
| Saponinler | Graecunins, çemen otu B, çemen otu, trigofoenosides A – G |
| Steroidal sapinogenler | Yamogenin, diosgenin, smilagenin, sarsasapogenin, tigogenin, neotigogenin, gitogenin, neogitogenin, yuccagenin, saponaretin |
| Flavonoidler | Quercetin, rutin, vitexin, isovitexin |
| Lifler | Sakız, nötr deterjan lifi |
| Lipidler | Triasilgliseroller, diasilgliseroller, monoasilgliseroller, fosfatidilkolin fosfatidiletanolamin, fosfatidilinositol, serbest yağ asitleri. |
| Diğer | Kumarin, lipitler, vitaminler, mineraller. %28’lik müsilaj; %22 protein; daha güçlü şişlik, acı sabit yağ %5. |
Çemen otunun yüksek lif içeriği kabızlık rahatsızlıklarının giderilmesine yardımcı olur. Diyette tüketilen çemen baharatının, pankreatik sindirim enzimlerini olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir.
- Yapılan bir çalışmada; sekiz hafta boyunca farelerin çemenli diyet ile beslenmesi sonucu belirgin bir şekilde pankreatik lipaz aktivitelerinin arttığı gözlenmiştir. Bu sebeple lipit düşürücü etkisinden söz edilebilir. Yani çemen otu, yağ yıkımını arttıran bir baharattır.
Çemen, doğal diyet lifinden zengin bir kaynak olarak modern gıda bileşenlerinde veya fonksiyonel gıdalarda kendini kanıtlamıştır. Çemen otu (çemen otunun çözünür lifleri) olan bir hidrokolloid olarak; dokusal, temyiz, kalınlaşma, emülsifiye edici, stabilize edici, jelleştirici ve kapsülleme özelliklerine sahiptir. Diyet lifleri, daha da önemlisi çözünür lifler; besin, süt ürünleri, tahıl barları, yoğurt ve besin içecekleri haline gelebilir. Çözünür lif ya da toplam diyet lifi tozu; meyve suları, çeşniler ve diğer baharat karışımları ile karıştırılabilir. Doğrudan ihtiyaç duyulan diğer vitaminler ve besinlerle birlikte tabletleri veya kapsülleri formüle etmek için kullanılabilir. Süt köpüğü, soslar, çorbalar, şekerler ve tatlılarda da kullanılabilir. Çemen tohumu; kek, ekmek, simit, çörek, düz ekmek, tortilla ve erişte, mısır cipsilerinde lif kaynağı olarak bulunur. Ekmek, pizza, kek ve kek gibi unlu mamuller %8-10 çözünebilir diyet lifi ile takviye edilmiş un kullanılarak hazırlanmıştır.
- Yağda kızartılmış atıştırmalıklar yapmak için lif takviyeli un kullanıldığında; istenmeyen yağ emilimini %8–15 azaltmaktadır.
Çemen otu, Hindistan ve Orta Doğu’da yaygın kullanılan bir galaktogogdur.
- Huggins ve ark.’nın yaptığı bir çalışmaya göre; çemen otu kullanımı ile 1200 annenin sütünün 1-3 saat içinde arttığı rapor edilmiştir. Günde 3 bardak çay şeklinde kullanılabileceği belirtilmektedir.
Çemen otu, süt oluşumunu arttıran hormon prekürsörü içerdiği için ter üretimini uyarır. Bazı bilim adamları, çemen otunun yenildikten sonra 24-72 saat içinde anne sütünü arttırabileceğini belirtmektedir.
- Gelişmekte olan fetüslerin, hayvan türlerinde kaliteli (GLP) embriyo-fetal gelişimsel toksisite çalışmalarına dayanarak; gebelik sırasında çemen kullanılmasından kaçınılmalıdır.
C.Garg, R. (2016). Chapter 44 – Fenugreek: Multiple Health Benefits. Nutraceuticals, 599-617.
Sajad Ahmad Wani, P. K. (2018). Fenugreek: A review on its nutraceutical propertiesand utilization in various food products. UniversityJournal of the Saudi Society of Agricultural Sciences., 97-106.
