Besinin Adı
Türkçe: Şevketi Bostan
İngilizce: Blessed Thistle
Latince: Cnicus benedictus
Vatanı ve iklimi:
Asteraceae (Papatyagiller) familyasından olan şevketi bostanın ana vatanı tam olarak bilinmese de yaygın olarak Akdeniz ülkelerinde bulunmaktadır. Güney Afrika’dan, Güney Amerika’ya kadar geniş bir coğrafik alanda kültürü yapılan bu bitki, kendiliğinden yetişmektedir.
Bitkisel Özellikleri:
Boyu ortalama 60 cm kadar olan tek yıllık bir bitki olup sarı çiçeklere sahiptir. Tüylü yapraklarının kenarlarında bulunan sivri dikenler, bitkinin toplanmasını zahmetli hale getirir. Yaz boyunca çiçeklidir. Taze yaprakları ve kabuğu soyulmuş kökleri, yemek malzemesi olarak kullanılılır.
Faydaları ve/veya Zararları:
Yaprağının ve kökünün içeriğindeki polifenoller, flavanoidler, antosiyaninler*, ligninler ve fenolik asit gibi bileşikler sayesinde; antioksidan, antimikrobiyal, antiviral*, antitümöral ve antiinflamatuar* etkiye sahip bir bitki olarak metabolizmada rol almaktadır. Çok sayıda yapılan farklı bilimsel çalışmalar şevketi bostanın antimikrobiyal, sitotoksik*, antiinflamatuar, yara iyileştirici, hazmı kolaylaştırıcı, safra salgısını arttırıcı etkisini desteklemektedir. Şevketi bostanını sulu özütleriyle yapay ortamda yapılan çalışmalarda içeriğindeki sinisin* maddesinin, insan malign melanomu* ve insan duktal karsinomu* üzerinde sitotoksik etkiye sahip olduğu görülmüştür. Aynı zamanda HeLa hücrelerinde* tümör büyümesi üzerine orta düzeyde yavaşlatıcı etkisi bulunmuştur. Sinisinin, multiple miyelom* tedavisinde kullanılması, birincil miyeloma hücrelerinde güçlü antiproliferatif* etkiye sahip olduğu ve hücre ölümünü indükleyici(uyarıcı) etkiye sahip olduğu da çalışmalarla elde edilmiş sonuçlardandır. Mevcut terapötikler* ve sinisinin birleşmesiyle kanser hücreleri üzerinde gelişmiş hücre ölümünün sağlandığı gözlemlenmiştir. Şevketi bostan içeriğindeki metabolitler sayesinde akciğer kanseri, kolon kanseri ve hepatitlerin tedavisinde de önem taşımaktadır. Olgun ve olgun olmayan çiçek özüteriyle yapılan bilimsel çalışmalarda sinisinin, gram pozitif ve gram negatif bakterilerin enzimlerine karşı baskılayıcı etkisi olduğu da görülmüş ve antimikrobiyal etkisi tespit edilmiştir.
Literatürde böbrek taşı, hipertansiyon ve anoreksiya tedavilerinde kullanıldığı da bildirilir. Şevketi bostanın tedavi edici etkisi eski dönemlerde de keşfedilmiş olup tarihte; idrar söktürücü, ateş düşürücü, veba ve sıtma için tedavi edici, emenagog* ve gebelik önleyici olarak kullanımı kayıtlarda mevcuttur. Günümüzde ise gaz, hazımsızlık ve adet sancısı tedavilerin de kullanılır.
Bilgilendirme:
Akkız veya bostan otu olarak da bilinen bostan otu, Egelilerin gençlik kaynağı olarak nitelendirilmiş olup aslında Girit Türklerinin mutfağından Ege’ye geçmiş olan bir mirastır. Sebze yemeklerinin kralı olarak bilinir. Özellikle kuzu etli yemeği büyük beğeni görmekte olup farklı şekillerde sofraları süsler. Örneğin köklerinin kızartılmasıyla yumurtalı ekmeği, haşlaması, ızgarası, turşusu, zeytinyağı ve sirke ile birleştiğinde ise salatası yapılır.
100 gram Şevketi Bostan’ın besin değerleri:
| CHO (g) | Na (mg) | I | Vit. A (µg) |
| 1,99 | 126 | – | 7066 |
| Protein (g) | K (mg) | F (µg) | Vit. C (mg) |
| 9,57 | 75,9 | – | 2,54 |
| Yağ (g) | P (mg) | Fe (mg) | Vit. B³ (mg) |
| 7,19 | 61,2 | – | 0,4 |
| Kalori (kkal) | Ca (mg) | Mg (mg) | Lif (g) |
| 111 | 6,75 | – | 0,12 |
Antiviral: Virüslere karşı etkili, virüslerin etkisini azaltan.
Antiinflamatuar: İnflamasyonu, iltihabi önleyici.
Sitotoksik: Hücreye toksik şekilde etki edip hücreyi öldüren ya da fonksiyonunu durduran maddelerdir.
Sinisin: Şevketi bostan bitkisi içeriğinde bulunan acımsı madde.
Malign melanoma: Kötü huylu cilt kanseri.
Duktal Karsinoma: Meme kanserinin bir türüdür.
HeLa hücrelerinde: Rahim ağzı kanserine yakalanmış olan Henrietta Lacks isimli hastadan alınan ve günümüze kadar kanser araştırması yapan birçok laboratuarda kültürlerde kullanılan özel hücrelerdir.
Multipl miyelom: Miyelom hastalığı olarak da adlandırılan, normalde kemik iliğinde bulunan hücreler olan plazma hücrelerinden kaynaklanan bir kemik iliği kanseri tipidir.
Antiproliferatif: Hücre büyümesini engelleyici.
Terapötik: Tedavi edici.
Emenagog: Adet kanamasını uyaran ilaca verilen ad.
KARACA, O. B., YILDIRIM, O., & ÇAKICI, C. (2015). Gastronomi Turizminde Otlar, Ot Yemekleri ve Sağlıkla İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Turism and Gastronomy Studies , 27-42.
Radika. (2014). Egelilerin Gençlik Kaynağı: Şevketi Bostan . İzmir Dergisi , 116.
Al-Snafi, A. E. (2016). The Pharmaceutical and Chemical Journal . The Constituents and Pharmacology of Cnicus Benedictus- A Review , 129-135.
