Besinin Adı
Türkçe: Pirinç
İngilizce: Rice
Latince: Oryza sativa L.
Vatanı ve İklimi:
Ana vatanı Güneydoğu Çin olarak bilinen pirinç veya diğer adıyla çeltik, Antarktika hariç her kıtada yetiştirilmektedir. Tropikal bölgelerin doğal bitkisi olan çeltik, bol yağış alan sıcak bölgelerde yetişmektedir. Ilıman iklim kuşağında bulunan ülkemizde, verimli çeltik üretimi sağlanmaktadır. 31 ilimizde yapılan çeltik üretiminde, birinci sırada Edirne yer almaktadır. Edirne’nin İpsala ilçesinde üretilen çeltik, Türkiye’de üretilen toplam çeltik miktarının %35’ini oluşturmaktadır. Yetiştirirken maksimum verimi sağlamak için, doğru zamanda ekim ve hasat yapılmalıdır. Özellikle ülkemizin kuzeybatı kesimlerinde mayıs ayının başlarından, ekim ayının sonlarına doğru geçen yaklaşık 155 günlük süreçte maksimum verim elde edilmektedir.
Bitkisel Özellikleri:
Kabuklu pirinç anlamına gelen çeltiğin işlenmesi sonucu, günlük hayatta tükettiğimiz pirinç elde edilmektedir. Çeltik, buğdaygiller familyasının bir üyesi olup, tek yıllık tarım bitkisidir. Uzun, ince ve yeşil yapraklara sahip olup, bol su içeren göletlerde yetiştirilmektedir. Kapalı tohumlu, tek çenekli ve sarı renkli dış kabuğu olan çeltik, hasat edildikten sonra fabrikalarda işlenerek beyaz rengini almaktadır. Yaklaşık 1,5 metreye kadar uzayan, ortalama 55-95 cm boyunda, 2-2,5 cm genişliğinde ince yapraklara ve rüzgâr yoluyla tozlaşan çiçeklere sahiptir. Bir salkımında yaklaşık 100-150 tane bulunan çeltik tohumu, ortalama 8-9 mm uzunluğunda ve 2-3 mm kalınlığındadır.
Pirinç; beyaz, kırmızı, mor, kahverengi ve siyah renkte olabilir. Baldo, Kepekli, Della, Uzun taneli, Siyah, Jasmine, Arborio, Kokulu, Yabani ve Kırık pirinç olarak çeşitleri de vardır. Ülkemizde en çok Baldo çeşidi tercih edilmektedir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Pirinç, birçok ülkede ve özellikle Uzak Doğu’da, temel besin maddesi olarak tüketilmektedir. Günlük diyetimizin büyük bir kısmında yer alan karbonhidratlar, pirincin yaklaşık %90’ını oluşturmaktadır.
- Tek başına tüketilen pirinç; vücudumuzun kan glukoz seviyesini hızlı yükselttiğinden, diyabet hastaları porsiyon kontrolüne dikkat etmelidir.
Hemoglobin yapımı gibi birçok görevi olan demirin, eksikliği sonucunda vücutta bazı belirtiler görülmektedir. Kas gelişiminde görevli 8 tane amino asidi bünyesinde bulundurması ve kolesterol içermemesi sebebiyle, vücut için faydalı bir besin olan pirinç; günlük diyetimizde yer alarak demir eksikliğini gidermeye yardımcı olan besinlerden biridir. Siyah ve kırmızı pirinç ise, içerdiği antioksidanlar sayesinde, damar sertliğinin ilerlemesini engelleyebilir.
Tüketebileceği besin sayısı sınırlı olan çölyak hastaları için pirinç, glüten bulundurmadığından iyi bir alternatiftir. Çeltik tanesinin işlenerek, kavuz tabakasının soyulmasıyla elde edilen kahverengi pirinç; glütensiz ürünlerde istenilen tat ve rengi sağlamaktadır.
- Aflatoksin*, çiğ veya pişmiş kahverengi pirinçte, küfler tarafından üretilebilen kimyasal bir zehirdir. Dolayısıyla, uygun şekilde hazırlanıp pişirildikten sonra bekletilmeden tüketilmelidir.
Bilgilendirme:
Dünya çapında tarımsal üretimin %60’ını; buğday, mısır ve pirincin de dahil olduğu tahıl bitkileri oluşturmaktadır. Çeltik tarımının bataklık alanlarda da yapılabilmesi, makine ile işlem görmesi, pazarlama sorunlarının olmayışı ve işlenmiş ürün üretiminin Türkiye’de yapılabiliyor oluşu, pirinci daha değerli kılmaktadır.
Kabuğu ayıklanmamış pirinç olan çeltik, su içerisinde çimlenen ve kökleri sayesinde suda erimiş oksijenden yararlanan tek tahıl bitkisidir. Uygun iklim koşulu ve sulama suyu bulunan her yerde çeltik üretimi sağlanmaktadır. Ülkemizde, yaklaşık olarak 150 çeltik fabrikası bulunmaktadır.
Sofralarımızın vazgeçilmez bir besini olan pirinç; pilav, sütlü tatlı, çorba ve dolmaların yapımında sıkça kullanılmaktadır.
100 gram Pirinç’in besin değerleri:
| CHO (g) |
Na (mg) |
I |
Vit. A (µg) |
| 77,7 | 4 | 1,9 | 0 |
| Protein (g) |
K (mg) |
F (µg) |
Vit. C (mg) |
| 7,4 | 112 | 50 | 0 |
| Yağ (g) |
P (mg) |
Fe (mg) |
Vit. B³ (mg) |
| 0,6 | 110 | 0,9 | 2,8 |
| Kalori (kkal) |
Ca (mg) |
Mg (mg) |
Lif (g) |
| 351,1 | 6 | 32 | 2,1 |
Aflatoksin: Aspergillus flavus ve Aspergillus parasiticus tarafından üretilen zehirli ve kanserojen maddelerdir.
Altınışık, M. (2010). Karbonhidrat Metabolizması Bozukluklarına Biyokimyasal Yaklaşım. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 51-59.
Arda, H., Helvacıoğlu, İ. A., Meriç, Ç., & Tokatlı, C. (2015). İpsala İlçesi (Edirne) Toprak ve Pirinç Kalitesinin Bazı Esansiyel ve Toksik Element Birikimleri Açısından Değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 07-13.
Chi, F., Shen, S.-H., Cheng, H.-P., Jing, Y.-X., Yanni, Y. G., & Dazzo, F. B. (2005, June 6). Ascending Migration of Endophytic Rhizobia, from Roots to Leaves, Inside Rice Plants and Assessment of Benefits to Rice Growth Physiology. Key Laboratory of Photosynthesis and Environmental Molecular Physiology (s. 7271-7278). Pekin: American Society for Microbiology.
Çatak, S., & Aktaş, T. (2007). Trakya Bölgesinde Kullanılan Çeltik Kurutma Makineleri ve Bunların Pirinç Kalite Parametrelerine Etkileri. Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi (s. 387-394). Kahramanmaraş: Namık Kemal Üniversitesi.
Goff, S. A., Ricke, D., Lan, T.-H., Presting, G., Wang, R., & Dunn, M. (2002, February 20). A Draft Sequence of the Rice Genome. Beijing Genomics Institute. pekin, pekin, china: National Institute of Environmental Health Sciences.
Kurt, V. (2013, Temmuz 8). Monokültür Ve Polikültür Tarım Uygulamalarının Oryza sativa L. (Çeltik) Bitkisinin Gelişimine Olan Etkilerinin İncelenmesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Edirne, Edirne, Türkiye: Trakya Üniversitesi.
Özer, M., & Tuncel, N. B. (2016). Pirinç ve Pirinç Yan Ürünlerinin Glutensiz Tahıl Ürünlerinde Kullanımı . Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 29-44.
Öztürk, D., & Akçay, Y. (2010). Güney Marmara Bölgesinde Çeltik Üretiminin Genel Bir Değerlendirmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 61-70.
Sürek, H., & Beşer, N. (1998). A Research to Determine The Suitable Rice ( Oryza sativa L. ) Harvesting Time. Thrace Agricultural Reseacrh Institute (s. 391-394). Edirne: Tr. J. of Agriculture and Forestry .
Şapaloğlu, A. (2015). Pirinç Üretim Tüketim Zincirlerinde Pazarlama Kanallarının Yapısı ve Marjları: Edirne İli Örneği. Namık Kemal Üniversitesi (s. 01-164). Tekirdağ: Fen Bilimleri Enstitüsü.
Taşlıgil, N., & Şahin, G. (2011). Türkiye’de Çeltik (Oryza Sativa L.) Yetiştiriciliği ve Coğrafi Dağılımı. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1308-9196.
Tümer, G., & Çolak, R. (2011). Journal of Experimental and Clinical Medicine . Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, 13-15.
Yurdakök, K., & İnce, O. T. (2009). Çocuklarda Demir Eksikliği Anemisni Önleme Yaklaşımları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi , 224-231.