Son zamanlarda kendinden sıkça bahsettiren şarbon hastalığı, ülkemizin belirli bölgelerinde karantinaya sebep olmuştu. Birçok bölgede geçtiğimiz kurban bayramında şarbon hastalığı bulguları nedeniyle hastanelere başvuranların sayısı oldukça fazlaydı.
Şarbon Hastalığı Nedir?
Şarbon hastalığı, Bacillus anthracis bakterisinin sporlarının neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. B. anthracis bakteri sporları, inaktivasyona (etkisizleştirme) karşı yüksek derecede direnç sağlamaktadır. Bakteri sporları yıllarca toprakta kalabilmektedir. Bu sebeple özellikle otçul hayvanlarda hastalık yapar.
Hastalık, hasta hayvanlar ve ürünleriyle insanlara bulaşır. Gelişmekte olan ülkelerde tarımsal alanda çalışanların meslek hastalığıdır. Riskli meslekler; kasaplar, veterinerler, hayvancılık işi yapanlar, gıda sektöründe çalışanlardır.
Keçiler, koyunlar ve sığırlar, enfekte olabilen hayvanların örnekleridir. İnsanlar, enfekte hayvanlara veya hayvansal ürünlere, tarımsal veya endüstriyel olarak maruz kalma sonucu şarbon bakterisinin bulaşmasına sebep olabilirler.
- Son zamanlarda, antraks bakteri sporlarının çevrede kasıtlı salınımı potansiyeli endişe oluşturmaktadır.
Biyolojik Savaş Olabilir Mi?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1970 yılında biyolojik ajanların etkilerini tahmini olarak hesaplamıştır. 5 milyon nüfusu bulunan bir şehirde, 50 kilogramlık şarbon basili aerosol formunda bırakılırsa, 250 bin kişinin hastalanacağı ve bunların 100 bininin ölebileceğini bildirmiştir.Bu durum şarbonun potansiyel bir biyolojik savaş aracı olmasına neden olmaktadır.
- İnsanlar da enfeksiyon, şarbon sporlarına maruz kalmanın üç yolu ile oluşabilir: deri (deri yoluyla), gastrointestinal (yutma yoluyla) ve inhalasyon (hava yoluyla).
Kuzey Amerika’da, insan şarbon vakaları seyrektir. Bununla birlikte, Birleşik Devletler şarbonu potansiyel bir biyolojik terör tehdidi olarak görmektedir. Çünkü sporlar yıkıma karşı çok dirençli ve havada serbest bırakılarak kolayca yayılabilmektedir. Birkaç yabancı ülke tarafından biyolojik silah olarak şarbon belgelenmiştir.
Kutanöz (deri) enfeksiyonu, insanlarda şarbonun en sık görülen belirtisidir ve vakaların %95’inden fazlasını oluşturur. Az pişmiş veya çiğ, enfekte olmuş etin tüketimi ve sindirimi sonucu gastrointestinal (sindirim) şarbon enfeksiyonuna neden olabilir. Havada bakteri sporunun bulunduğu bir bölgede nefes almak, inhalasyon (hava yolu ile bulaşan) şarbonuna yol açabilir. Antraks bakterisinden mortalite (ölüm) oranları, maruziyete bağlı olarak değişir.
- Antibiyotiksiz kutanöz şarbon (deri şarbonu) için yaklaşık %20 ve gastrointestinal (sindirim) şarbon için %25-75; inhalasyon (hava yolu) şarbonu %80 veya daha yüksek bir ölüm oranına sahiptir. Deri şarbonu, genellikle antibiyotiklerle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.
Şarbondan Nasıl Korunabiliriz?
Şarbona karşı bilinen tek etkili ön-maruziyeti önleme, şarbon aşısı ile aşılamadır. Aşı, hafifletilmiş B. anthracis suşundan (bakterilerinden) geliştirilmiştir. Aşı, bu bakterilerin hücre içermeyen kültür süzüntüsünden türetilmektedir.
Adsorbe (AVA) veya BioThraxTM lisanslı antraks aşısı, 18-65 yaş arası ve yüksek riske maruz kalan kişilerde Bacillus anthracis‘in neden olduğu hastalıkların önlenmesi için üretilen aşılardır. Aşı 1970’den beri lisanslıdır. Yeni nesil şarbon aşıları birçok üretici tarafından geliştirilmektedir.
- Yurt dışında Federal Hükümet tarafından, biyolojik savaş tehdidi nedeniyle, dünyanın dört bir yanındaki özel arenalara giden ordu personeli için şarbona karşı aktif bir aşı programı bulunmaktadır.
Bulaşması oldukça kolay olan şarbon bakterilerinden korunmak, aşı ile mümkün olmakla birlikte, tüketilen etlerin güvenilir olması gerekmektedir. Et satın alırken gerekli kesim, yetiştirme vs. Tarım Bakanlığı onaylı belgeleri olmayan veya nerede nasıl yetiştirildiği bilinmeyen etler satın alınmamalıdır. Restoran, lokanta gibi yerlerde et tüketilirken güvenilir olmasına (onaylı belge vs.) mutlaka dikkat edilmelidir.
FDA. (2018). anthrax. FDA arşivi.
Mustafa SERİLKEN, S. S. (2009). Biyoterörizm Ve Şarbon. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 1.
