Diyabet (Diabetes Mellitus) Tedavisinde “Karbonhidrat Sayımı” Nedir? Hastalarda Nasıl Uygulanır?

Diabetes Mellitus Nedir?

Hiperglisemi ile karakterize olan insülin eksikliği veya insülin direnci kaynaklı diabetes mellitus, yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen metabolik bir hastalıktır. Tip 1 diyabet, Tip 2 diyabet, Gestasyonel diyabet ve diğer nedenlere bağlı diyabet olmak üzere dört çeşidi bulunmaktadır. Pankreasın langerhans adacıklarında insülin salgılamakla görevli beta hücrelerinin otoimnün nedenli yıkımı sonucu insülin eksikliği gelişir ve Tip 1 DM oluşur. Tip 2 DM ise, pankreas insülin üretir fakat reseptör direncinden dolayı insülin vücutta kullanılamaz. Yetersiz fiziksel aktivite ve obezite bu tip diyabetin en temel nedenlerindendir.

• Tıbbi beslenme tedavisi, diyabetik hastaların tedavisinde temel esaslardan bir tanesidir. Diyabetin önlenmesinde ve diyabetik hastalarda komplikasyonların gelişiminin engellenmesinde önemli rol oynar.

Karbonhidrat Sayımı Nedir?

Karbonhidrat, yiyecek ve içeceklerde bulunan temel besin ögelerinden biridir. Diyetle alınan karbon­hidratlar, postprandiyal glukozun en önemli etkeni olup diyet içeriğindeki tür ve miktarları kan glukozunu önemli ölçüde etkilemektedir.

Karbonhidrat sayımı, Tip 1 ve Tip 2 diyabetin tıbbi beslenme tedavisinde kullanılan bir yöntem olup, günlük beslenme programında yer alan öğünlerdeki karbonhidrat miktarının takip edilmesiyle birlikte, insülin dozunun ayarlanması ve glisemik kontrolün sağlanmasında önemli rol oynar. Glisemik kontrolün sağlanması nöropati, nefropati, retinopati, kronik böbrek yetmezliği ve görme bozuklukları gibi uzun vadede oluşabilecek komplikasyonların gelişmesine engel olur.

Karbonhidrat sayım yöntemi, gün içerisinde diyetle alınan karbonhidrat miktarının takip edilmesini sağlar. Karbonhidrat sayım yönteminde temel esas, karbonhidratın türünden çok miktarının hesaplanmasına dayanmaktadır. Karbonhidrat sayımı, hastanın bilgi ve istek düzeyine göre tüm öğünlerde karbonhidrat alım miktarına bağlı öğün planlama yöntemiyle hesaplanabildiği gibi, karbonhidrat/insülin oranı ve insülin duyarlılık faktörü kullanılarak da hesaplanabilmektedir.

• Karbonhidrat/insülin oranı; egzersiz, stres, insülin duyarlılığı gibi birçok durumdan etkilenmekte olup, bu nedenle önerilen besinleri zamanında ve belirtilen miktarda yemeye özen gösterilmelidir.

Karbonhidrat sayım yönteminde porsiyon kontrolü oldukça önemlidir. Kontrolü sağlamak için karbonhidrat sayımı yapan bireylerin; besinlerin karbonhidrat miktarını belirten yemek kitapları, mutfak tartıları, mutfak ölçüleri gibi araçları kullanmaları ve aynı zamanda paketli gıda tüketmeden önce etiket okumayı alışkanlık edinmeleri gerekir.

• Karbonhidrat sayımı üç yöntem ile yapılabilmekte olup, bunlar; karbonhidrat seçeneklerini sayma, karbonhidrat içeren besin porsiyonlarını sayma ve karbonhidrat gramını saymadır.

Karbonhidrat sayımının ilk aşamasında diyabetli bireyin günlük tüketmesi gereken karbonhidrat miktarı belirlenir. Daha sonra kişinin tercihlerine ve yaşam koşullarına göre belirlenen ara ve ana öğün sayılarına uygun karbonhidrat miktar dağılımları yapılarak 15 g karbonhidrat içeren porsiyonlar baz alınıp, diyetinde tükettiği günlük besinlerin karbonhidrat içerikleri açıklanır.

Diyabetli kişiler; karbonhidrat içeren besinleri ve bu besinlerdeki karbonhidrat miktarlarını hesaplamayı, karbonhidratların glisemik etkilerini, paketli gıdalardaki etiketleri doğru okumayı öğrenmelidir. İnsülin pompası kullanan hastalar hızlı etkili insülin anologları kullanım zamanları hakkında bilinçlendirilmelidir. Hazır karışım insülin preparatları kullananlarda ise glisemi kontrolü eğitimi sağlanmalıdır.

Günde toplam 8 defa olacak şekilde; 3 ana öğünden önce ve sonra ayrıca gece yatmadan önce ve saat 3 civarı kan şekeri ölçümü yapılmalıdır. Bu sayede diyabetli bireylerde karbonhidrat takibi yapılarak dengeli karbonhidrat alımı sağlanmaktadır.

• Diyetisyenler hastanın yaşına, fiziksel aktivitesine ve cinsiyetine uygun beslenme programı hazırlar. Ayrıca hastalara besinlerde bulunan karbonhidrat miktarları hakkında bilgi verilir.

15 gram karbonhidrat içeren çeşitli besinlerin/içeceklerin servis ölçüsü ve miktarı