Patates Nedir? Faydaları Ve Zararları Nelerdir?

Besinin Adı
Türkçe: Patates
İngilizce: Potato
Latince: Solanum Tuberosum L.

Vatanı ve İklimi:
Günümüzde ekilen patates, Peru’nun And Dağları’na özgü yabani türlerden, yeraltı kaynaklı yumrular geliştirilerek evcilleştirilmiştir. 8.000-10.000 yıl kadar önce soğuk havalar, tuzlu topraklar ve UV güneş ışınları ile karakterize olan patates; deniz seviyesinden 3.000-4.500 m yüksekteki kurak bir bölge olan güney Peru, Bolivya ve Ekvator’un dağlık bölgelerinde yaşayan toplumlar için önemli bir besin kaynağı olmuştur. Patates daha sonra, ekvator (şu anki Kolombiya ve Venezüela çevresi) koşullarında, Arjantin ve Şili’nin güney enlemlerinde daha uzun yaz günlerinde yetiştirilmiştir. Zamanla bölgenin beslenme gereksinimlerini sağlayabilen bir besin haline gelmiştir. Daha sonra, ilk önce İspanya’ya ve ardından Avrupa’dan tüm dünyaya yayılmıştır. Ülkemizde patates üretimi 19.yy da başlamış olup, şu anda en çok üretimi Bolu, Niğde, İzmir, Afyonkarahisar ve Nevşehir illerinde yapılmaktadır. Patatesin büyüme ve gelişmesi yetiştirildiği bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Kısa gün şartlarında ve 10-15 °C gibi düşük sıcaklıkta yetiştirilebildiği gibi, gün uzunluğu 14-16 saat ve sıcaklık ortalaması 15-20 °C olan bölgelerde de gelişim gösterebilmektedir. Bu farklı ortam şartları patatesin; yumru, üst aksam ve verim parametrelerini doğrudan etkilemektedir.

Patatesin kuru madde oranı pek çok etkene bağlı olarak değişebilmektedir. Ilıman iklimde üretimi yapılan patateste kuru madde oranında azalma mevcutken, yumru büyüklüğünün ve rakımın artmasıyla kuru madde oranında artma mevcuttur. Yumru oluşumunu geciktiren etmenlerden birinin uzun günler oluşu belirtilirken, kısa günlerin yumru oluşumu açısından daha olumlu etkileri olduğu belirlenmiştir. Patatesin yetişme süresi boyunca optimum sıcaklık 15-18 °C’dir. Toprak sıcaklığının 8 °C’den daha düşük veya 20 °C’den daha fazla olduğu durumlar yumru gelişimini için dezavantaj oluşturmaktadır. Patates için en iyi koşul, kısa gün ve düşük sıcaklıktır.

Bitkisel Özellikleri:
Domates, patlıcan ve biber gibi, patates de Solanaceae ailesinin bir üyesidir. Yabani patatesle, ekili patates arasında görünüş açısından herhangi bir fark yoktur. Tipik bir yabani patatesin parça parça tüylü yaprakları vardır. Çeşitli tonlarda olabilir, renkleri; beyazdan maviye, mordan pembeye doğru değişiklik gösterebilir. Patates genel olarak küresel bir şekle sahiptir.

Faydaları ve/veya Zararları:
Patates iyi bir karbonhidrat kaynağıdır. İştahı kontrol etmede ve tokluk hissi kazanmada yardımcıdır. Pişmiş ve sıcak patates hızlı sindirilmesi sebebiyle, yenildiğinde kan şekerini hızlı bir şekilde yükseltir. Ancak pişmiş ve soğuk patates retrogradasyona* uğradığından dolayı daha yavaş şekilde sindirilir ve kan şekerinin normalin üstüne çıkmasını önler. Patatesi daha düşük sıcaklıkta tüketmek; obezite, kalp-damar hastalıkları ve tip-2 DM risklerini indirgemektedir. Önemli bir antioksidan etki gösterebilen patates, bu özelliği sayesinde inflamatuar hastalıkların*, damar tıkanıklıklarının, pek çok kanserin, kalp-damar hastalıklarının, diyabetin, gastrointestinal bozuklukların ve nörodejeneratif disfonksiyonların* görülme sıklığını azaltabilmektedir. Patatesteki antioksidan etki; fenolik bileşikler, antosiyaninler ve C vitamini ile sağlanmaktadır. Antosiyaninler, mor ve kırmızı patateste daha çok bulunmaktadır.

Patatesin ana proteini patatin olup, alerjenik etki gösterebilmektedir. Ancak ısı ile bu protein indirgenebilmektedir. Aynı zamanda, patateste bulunan birçok patojen bakteri ve mantar, uygun pişirme ile ortadan kalkmaktadır.

Patates kızartmaları, karsinojenik bir bileşik olan akrilamid içermektedir. Ayrıca kızartılmış patates, yağ ve kalori yüsekliğinden dolayı obezite riskini arttırmaktadır. Patates toksik bir madde olan solanini yüksek oranda içermektedir. Kızartma sırasında patatesin kahverengi-siyah renk almasıyla veya depolanma sırasında filizlenmesiyle patatesin solanin miktarı artmaktadır.

Bilgilendirme:
Soyulmuş patatesin kaynar suda bekletilmesi ve kaynatılması, suda eriyen vitamin ve mineral kaybına yol açar. Fırında pişirme, kavurma ve kızartma yöntemlerini tercih etmek haşlamaktan daha az vitamin kaybına yol açar. Patatesi kızartmak ise, yağ içeriğini önemli ölçüde arttırır. Patates soyulduğunda lif içeriği önemli ölçüde azalır. C vitamini de, pişirme süresinin ve sıcaklığının artışıyla önemli ölçüde azalır. Taze patatesler kesilmiş, doğranmış veya dilenmiş bir şekilde bekletildiğinde esmerleşme meydana gelir. Bunu minimize etmek için suya batırılması veya pişirilmesi gerekir. Taze patates, daha çok vitamin ve antosiyanin içerir. Solanin içeriği yüksek olan bir patatesi kaynatmak, solanin miktarını azaltmaz. Bu patatesleri tüketmemek, zararlı etkilerinden kurtulmanın en iyi yoludur.

100 gram Patates’in besin değerleri: