Demans Nedir?
Demans, fonksiyonel yeteneklerin ve bilişsel durumun, önceki işleyiş seviyesinden daha düşük olduğu, birçok davranışsal ve psikiyatrik bozuklukla karakterize, klinik bir sendromdur. Aynı zamanda, düşünme, hafıza, yönelme, öğrenme gibi fonksiyon bozukluğu ile karakterize bir hastalıktır. Özellikle Parkinson hastalığına yakalanmış bireylerin yaklaşık %30-70’inde yaşa bağlı olarak demans görüldüğü saptanmıştır. Demans, genellikle 65 yaş üzerinde görülen, önemli bir halk sağlığı problemidir. Dünyada yaklaşık 36 milyon insanda demans görülmekteve sayısı giderek artmaktadır.
Demansın Belirleyici Bulguları:
- Duygu durumu değişkendir.
- Geceleri belirtileri daha sık görülür.
- Bellek kaybının farkında değildir.
- Depresyon belirtisi görülmez.
- İlerlemeli olarak devam eder.
Demanslı bireylerde beslenme, yaşam kalitesini ve beyin fonksiyonlarını etkilemektedir. Yaşamın ilerleyen dönemlerinde görülen obezite ve doymuş yağ asit içeriği, kardiyovasküler hastalık riskini arttırmakta ve bu da demansı tetiklemektedir.
Demansın Epidemiyolojisi:
Yapılan çalışmalara göre, 2014 yılında dünya çapında 80 milyon, 2050 yılında ise 115 milyon demans hastasının olacağı ve bunların büyük kısmının gelişmekte olan ülkelerde olacağı öngörülmüştür. Demansın en sık görülen türünün Alzheimer hastalığı olduğu yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır.
Demansın Etiyolojisi:
Yaşlanma, apolipoprotein, genetik nedenler, hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi, sigara kullanma, artmış plazma homosistein düzeyi, atrial fibrilasyon gibi etkenler demans hastalığına yol açmaktadır.
Demansta Tıbbi Beslenme Tedavisi
Yeterli ve dengeli beslenme, anne karnından itibaren zihinsel gelişim için oldukça önem arz etmektedir. Demans bulgusularına bakıldığında, bireylerde hızlı kilo kaybı görülmektedir. Yaşlı bireylerde beslenme yetersizlikleri, mortalite, morbitite ve çeşitli hastalıklar kilo kaybına sebep olmaktadır. Demanslı bireylerde, demanslı olmayan bireylere göre; beslenme yetersizlikleri, sindirim, emilim, metabolizma, boşaltım değişiklikleri, protein, yağ, karbonhidrat, besin öğesi eksikleri görülmektedir. Yeterli ve dengeli besin alımını sağlamak için besin desteği yapılmalı, yapılan besin desteği takip edilmeli, ihtiyaç duyulan gereksinimler karşılanmalıdır.
Demans Hastalarında Görülen Beslenme Sorunları ve Çözüm Yolları
Demanslı hastaların çoğu kendi kendine beslenemediği için destek alarak beslenebilmektedir. Bireyin kendi kendine beslenememesi başta malnütrisyona yol açmakla birlikte, kilo kaybıyla karşılaşılan psikolojik sorunlara yol açmaktadır. Kilo kaybının bilişsel bozukluklara neden olduğu öngörülse de, kanıtlanmış bilimsel bir çalışma mevcut değildir.
Demans Hastalarında Sık Karşılaşılan Beslenme Davranış Bozuklukları
Agnozi: Mutfak araç gereçleri kullanamama, besin ve besin dışı olan maddeleri ayırt etmede zorlanma, Masada yemek yemeyi istememe gibi davranışlar görülür.
Direnç: Başını yemekten çekmek, ağzını kapatmak, yemek yediren kişiye şiddet uygulama, tükürmek, besini çıkarmak gibi davranışlar gözlenir.
Oral nöromusküler koordinasyon bozukluğu: Yemek yerken ağzını açmamak, yutmayı engelleyen dil ve ağız hareketlerinin görülmesi, besinleri çiğnemeden yutmak gibi problemlerle karşılaşılabilir.
Seçici Davranışlar: Belli gıdaları tüketmede ısrarcı olma, tat ve kıvam konusunda tutucu davranış sergileyebilirler.
- Hastalarda klinik bulguların yanısıra antropometrik ölçümlerin de yapılması malnütrisyon (kötü beslenme) durumunu belirlemede çok önemlidir.
Bilişsel Fonksiyon İçin Önemli Besin Öğeleri
C, E vitaminleri, Β-karoten, flavonoidler, tiamin, folat ve kobalamin, glikoz, enerji, doymuş yağ asitleri, uzun zincirli nötrol aminoasitler ve fenilalanin bilişsel fonksiyon için oldukça önemli besin öğeleridir.
Antioksidan ve anti-inflamatuar besin maddeleri, demasın ilerlemesini geciktirip, yavaşlatır. Özellikle demans tanısı almış bireylerin protein alımını arttırmak için; haşlama, ızgara ya da buğulama pişirme yöntemleri ile günlük 2-3 porsiyon balık, tavuk, kırmızı et ve yumurta tüketimi, 3-4 porsiyon süt ve süt ürünleri, özellikle mevsiminde en az 5 porsiyon meyve, sebze tüketimi sağlanmalıdır.
Demans Hastalarında Tıbbi Beslenme Tedavi Aşamaları
- 1. Hastanın beslenme durumu değerlendirilmelidir.
Beslenme yetersizliği, enerji besin öğesi eksikliği, risk faktörleri, besin alımında desteğe ihtiyaç duyulması gibi etkenler değerlendirilmelidir.
- 2. Risk faktörlerinin değerlendirilmeli ve yönetilmelidir.
- 3. Hastanın yardım alması ve bakımından sorumlu kişinin eğitimi sağlanmalıdır.
- 4. Öğünler rutin hale getirilip, düzenlenmelidir.
Yemek görüntüsü hastayı yemeye teşvik etmeli, müzikle ve sevdiği kişi ile yemek yemesi sağlanmalı, sevdiği besinlerin enerjisi arttırılmalıdır.
Kısaca öneriler;
- Günlük 2-3 porsiyon balık, tavuk, kırmızı et ve yumurta tüketimi, 3-4 porsiyon süt ve ürünleri tüketimi ve en az 5 porsiyon meyve ve sebze tüketimi sağlanmalıdır.
- Eksiliği belirlenen vitaminler diyete takviye edilmelidir.
- Hasta takibi ekip halinde yapılmalıdır.
- Bakıcıya eğitim verilmelidir.
- Öğünleri sevdiği kişi ile tüketmelidir.