B12 vitamini diğer adıyla kobalamin; yapısında bir adet kobalt atomu bulunduran, suda çözünebilen, bazı mikroorganizmaların sentezleyebildiği ve vitaminler içinde en karmaşık yapıya sahip büyük yapılı bir vitamindir.
B12 Vitamininin Görevleri
- DNA sentezini sağlaması en önemli işlevidir.
- Merkezi sinir sisteminin çalışmasında görevlidir.
- Kemik iliğinde, kan hücrelerinin oluşumunda ve alyuvarların olgunlaşmasında etkilidir.
B12 Vitamini Kaynakları
Birçok bakteri, mantar ve küf; B12 vitamini üretebilir. Bağırsaklarımızda da mikroorganizmalar tarafından üretilebilen B12 vitamininin emilimi daha önce gerçekleştiğinden bundan faydalanılamaz, besinler yoluyla dışarıdan almak gerekir.
Normal bir bireyin günlük B12 vitamini ihtiyacı 2.5 μg (mikrogram) kadardır. Fakat, alınan besinlerde bulunan B12 vitamininin yarısı kadarı vücutta emilebildiğinden, diyetle alınması gereken miktar 4 μg’dır. Bu miktar, yeterince hayvansal gıda tüketimi ya da takviye alımı ile kolaylıkla karşılanabilir. İhtiyaçtan fazlasının alınması durumunda ise, başta karaciğer olmak üzere, pek çok dokuda depolanabilir. Depolanmış durumdaki B12 vitamini 3-4 yıllık gereksinimi giderebilir.
Besinler |
B12 vitamin içeriği (100 g’da μg cinsinden) |
Karaciğer |
133,52 |
Böbrek |
25,19 |
İstavrit |
7.39 |
Hamsi |
4,83 |
Beyin (dana) |
3,65 |
Yumurta sarısı |
2,96 |
Dana eti (bonfile) |
2,09 |
Ton balığı (konserve) |
1,88 |
Piliç Göğüs |
0,84 |
Yumurta (tam) |
0,69 |
Peynir (tam yağlı beyaz) |
0,62 |
Süt (UHT) |
0,47 |
Yoğurt |
0,42 |
Tereyağı |
0,22 |
Anne Sütü |
0,08 |
- Bitkisel besinler B12 vitamini içermez.
B12 Vitamini Eksikliği
B12 eksikliği; tüm dünyada, tüm yaş gruplarında, özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen bir sorundur. Gelişmiş ülkelerde, daha çok ilerleyen yaşlarda rastlanır.
B12 Vitamini Eksikliği Nedenleri;
- Gastrointestinal cerrahiler,
- Emilimde görevli olan intrinsik faktörün eksikliği (pernisiyöz anemi),
- Helicobacter pylori enfeksiyonu, parazitler,
- Hayvansal gıdaların sık tüketilmemesi,
- Vegan ve vejetaryen beslenme,
- Alkol ve sigara,
- Proton pompa inhibitörleri ve H2 reseptör antagonistleri (mide asidini baskılayıcı ilaçlar),
- Metformin (genellikle tip 2 diyabette kullanılan ilaçların etken maddesi)
- Pankreas hastalıkları,
- HIV enfeksiyonu, MS (multiple skleroz),
- Crohn hastalığı.
B12 Vitamini Eksikliğinin Klinik Belirtileri;
Belirtiler, eksikliğin düzeyine ve var oluş süresine göre değişkenlik gösterir. Eğer hafif düzeyde eksiklik söz konusu ise, yorgunluk ve anemi görülür. Orta düzey eksiklikte glossit, sinir uçlarında duyu bozukluğu gibi durumların eşlik ettiği, makrositik anemi görülebilir. Şiddetli eksikliklerde ise, nörolojik belirtiler açıkça kendini gösterir ve kardiyomiyopati (kalp kası bozukluğu) riski yüksektir.
Eksikliğin erken tespit edilmesi, her hastalıkta olduğu gibi tedavinin gecikmemesi için önemlidir. Yüksek seviyede metilmalonik asit ve homosistein tespiti, serum B12 vitamin düzeyinin düşük olmasından daha duyarlı bir göstergedir. Çünkü, subklinik dönemdeki belirti vermeyen hastaların %50’sinde serum B12 değerleri normal bulunmuş, fakat metilmalonik asit ve homosistein düzeylerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Özel Gruplarda B12 Vitamini Eksikliği
- Bebekler:
Anne sütü ile beslenen bebeklerin, annelerindeki B12 eksikliği temel nedendir. Anne sütü, bebeğin yaşına göre B12 vitamini gereksinimini karşılamakta olup, içeriğindeki vitaminin yararlanımı çok yüksektir. Ancak, ek gıdaya geçiş 6. ayı geçerse risk artar.
- Çocuklar:
Beslenmedeki yetersizlik, emilim bozukluğu, dokulara transferde sorunlar ve dokulardaki metabolik bozukluklar nedenler arasındadır.
- Adölesanlar:
13-19 yaş arası çocuklarda pernisiyöz anemi daha sık görülür. B12 vitamini yönünden zengin olmayan gıdaların seçilmesi ve evde de bu tarz gıdaların tüketilmesi en sık görülen eksiklik sebepleridir.
- Yaşlılar:
Yaşla birlikte mide, ince bağırsak ve pankreas verimi azalır ve dolayısıyla alınan besinlerin vücutta kullanılmasında aksaklıklar oluşabilir. Özellikle mide asidi azalması ile oluşan emilim bozuklukları, iştahta azalma gibi nedenler; B12 eksikliğine neden olabilmektedir. Bu eksiklik; sıklıkla B12 eksikliği anemisi, nöropati (sinir hastalıkları) ve myelopati (omurilik basısı) şeklinde sonuçlanır.
- Gebelik-Emziklilik:
Gelişimini sürdüren embriyo da B12 eksikliği riski altındadır. Bebekte nöral tüp defekti gelişiminin önlenmesinde, folik asit ile beraber B12 vitamininin de yeterli olması gerekir. Bu nedenle, gebe kadınlarda günlük B12 ihtiyacı 2.6 μg kadardır. Emziklilerde ise bu değer 2.8 μg’a ulaşır.
- Vejetaryenler:
Katı vejetaryenler, diyetisyen kontrolünde günde 2-6 μg takviye almalıdır. Hamile ve emzikli vejetaryenlere de (diyet katı olsun ya da olmasın) gerekli dozlarda B12 takviyesi önerilmektedir.
- Gastrik Cerrahi Hastaları:
Emilim zayıfladığı için yüksek riskli gruptur. Yemeklerden önce 1000 μg kadar takviye verilebilir.
- Migren Hastaları:
Bir araştırmada; migren ve gerilim tipi baş ağrıları B12 eksikliği ile ilişkilendirilmiş olup, hastalarda B12 vitamininin bir türü olan adenozilkobalamin eksikliği görüldüğü özellikle vurgulanmıştır.
Son olarak;
Sağlıklı beslenmenin temelinde, besin çeşitliliğinin sağlandığı öğünler yatmaktadır. Vücudumuzun ihtiyaç duyduğu ve sadece dışarıdan alarak bu ihtiyacı karşılayabileceğimiz B12 vitamini ve daha birçok vitamin ve mineralin eksiklik riskini; ancak “öğünlerde, farklı besin gruplarından besinler tüketerek” azaltabileceğimizi unutmamalıyız.
BÜKE, Övgü. B12 Eksikliği Ciddiyetine Göre Hemogram Parametrelerinin Karşılaştırılması. Uzmanlık Tezi. İstanbul, 2017.
Vitamin B12 Deficiency . GREEN, Ralph, ve diğerleri. California, 2017.
Vitamin B12 and Older Adults. STOVER, Patrick J. New York, 2010.
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Türkiye Beslenme Rehberi. Ankara, 2015.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. B-12 Vitamini. Ulusal Gıda Kompozisyon Veri Tabanı.
Megaloblastic Anaemia: Folic Asit and Vitamin B12 Metabolism. Sinco-Castellanos, H. B., ve diğerleri. Mexico, 2015.
High Incidence Of Low Vitamin B12 Levels In Estonian Newborns . Reinson, Karit, ve diğerleri. Tartu, 2017.
Vitamin B12 Eksikliği. MARALCAN, Meral ve ELLİDOKUZ, Ender. Afyon, 2004.
Vitamin B12 Deficiency . HUNT, Alesia, HARRINGTON, Dominic ve ROBINSON, Susan. London, 2014.
Vitamin B12 Deficiency. OH, Robert C. ve BROWN, David L. Washington, 2003.
ŞENEŞ, Mehmet. Migren ve Gerilim Tipi Başağrısında Vitamin B6, Vitamin B12 ve Folik Asit Eksikliğinin Önemi. Doktora Tezi. Ankara, 2013.