Besin ve Besin Maddelerinin Hipertansiyona Etkisi

1. Kalsiyum
Kalsiyum tedavisinin kan basıncı üzerine etkisini araştıran çalışmalar göstermiştir ki sistolik ve diyastolik kan basıncında sırası ile yaklaşık olarak 1 ve 2 mmHg’lik düşüş mevcuttur. Çalışmalar kalsiyum tüketimi yetersizliğinin HT riskini arttırdığını desteklemektedir. Kalsiyumun kan basıncı üzerinde gözlenen olumlu etkisinin sadece kalsiyuma duyarlı hipertansiflerde etkili olabileceği ileri sürülmüştür. Kalsiyumdan zengin besinler sırasıyla; süt, yoğurt, çökelek, beyaz peynir, pekmez, fındık, yeşillikler ve yeşil sebzeler, kurubaklagiller, kuru meyveler, yumurtadır.

2. Potasyum
Yapılan deneysel çalışmalarda potasyumun, kan basıncı yüksekliğinin sebep olduğu felci önlediği görülmüştür. 12 yıllık dönem içinde geniş bir toplum grubunun incelendiği bir çalışmada potasyum alımı ile felç-ilintili ölüm arasında ters ilişki gösterilmiştir. Her gün fazladan bir porsiyon sebze ve meyve tüketilmesi felç-ilintili ölümleri %40 azalttığı bildirilmiştir. Potasyumdan zengin besinler sırasıyla; kurubaklagil, marul, fındık, ıspanak, muz, patates, maydanoz, dereotu, enginar, havuç, taze fasulye, lahana, domates, patlıcan, sığır eti, kuzu eti, tavuk eti, yumurta, süt, yoğurt vb.’dir. Yemeklerde kullanılan potasyumdan zengin maydanoz, nane, kekik, dereotu, limon, soğan gibi tat vericiler, yemekte tuzun eksikliğini gidermeye yardımcı olur.

3. Magnezyum
Son Cochrane makalesi sonuçlarına göre magnezyum suplementasyonu DKB’yi (diyastolik kan basıncı) anlamlı ölçüde düşürmektedir. Takviye olarak kullanılmasından ziyade, magnezyumdan zengin besinlere diyette yer verilmesi hipertansiyonu kontrol etmek veya hipertansiyondan korunmak için önerilmesi gerektiği düşünülmüştür. Magnezyumdan zengin besinler sırasıyla; tam buğday ekmeği, kurubaklagiller, yeşil yapraklı sebze, badem, fıstık, süt, yoğurt, portakal, patates, elma vb.’dir.

4. Lipidler
Diyette yağın ve doymuş yağ asitlerinin sınırlandırılarak çoklu doymamış yağ asitlerinin arttırılması, yüksek tansiyonlularda kan basıncında düşüş sağlarken hafif hipertansiyonlularda etkisi gözlenmemiştir. Vejeteryan diyetinde doymuş yağ asitlerinin doymamış yağ asitlerinden daha düşük, potasyum ve magnezyumun ise daha yüksek bulunması vejeteryanlarda hipertansiyonun görülme sıklığının et tüketimi fazla olanlara göre daha düşük olmasının bir sebebi olarak düşünülmektedir.

5. Ceviz
Temel amino asitlerden biri olan L-arjinin cevizde yüksek oranda bulunur ve hipertansiyonda özel bir öneme sahiptir. L-arjinin insan vücudunda nitrikoksite dönüşür ve kan damarlarının iç duvarlarını yumuşatarak damarların rahatlamasını sağlar. Bu sebeple, bu tip hastaların diyetlerinde cevize yer vermeleri, büyük önem taşımaktadır. Cevizin Omega 3 ve Omega 6 içeriğinin sırasıyla 9.081g/100g ve 38.095g/100 g olduğu belirtilmektedir. Yapılan çalışmalar Omega 3 yağ asitlerinin atardamarlardaki kan basıncını düşürerek hipertansiyonu kontrol altına aldığını göstermiştir. Bunun yanı sıra bileşiminde yer alan magnezyum ve potasyum mineralleri kan basıncını düzenlemeye yardımcı olurken, arjininin de kan basıncını düşürebildiği ifade edilmiştir.

6. Sarımsak
Sarımsağın kolesterolü ve kan basıncını düşürücü etkisinin araştırıldığı bir meta analizde; sarımsağın plaseboyla karşılaştırıldığında kan basıncını düşürmede plasebodan daha iyi olduğu saptanırken, kolesterol düşürücü etkisinin ise yok denecek kadar az olduğu gösterilmiştir. Sarımsağın hipotansif etkinliğinin periferik damarlarda nitrik oksit üretimini arttırdığı ve güçlü vazodilator etkisinden ileri geldiği düşünülmektedir.

Sarımsak, potasyum kanallarının aktivasyonu sonucunda oluşan vazodilatasyon ve aynı zamanda nitrik oksit sentaz’ın aktivasyonuna bağlı olarak hipertansiflerde SKB (sistolik kan basıncı) ve DKB’yi (diyastolik kan basıncı) düşürür.

7. Kırmızı Ada Çayı
Kırmızı ada çayının ACE (anjiyotensin dönüştürücü enzim) inhibisyonu etkisinden dolayı hipertansiyon tedavisinde kullanımı tavsiye edilmektedir.

8. Omega 3
1356 hastada yapılan plasebo kontrollü bir çalışma; balık yağının plasebo grubuna göre kan basıncını 3.0-1.5 mmHg arasında azalttığını göstermiştir. Endotele bağlı vazodilatör yanıtı arttırması ve vasküler duvarlarda nitrik oksidin biyoyararlılığını arttırması yolu ile balık yağının aşırı yüksek dozlarının, SKB ve DKB’yi düşürerek hipertansiflerde etkili olabileceği düşünülmektedir.

9. Amerikan Ginseng (Panax quinquefolius)
Diyabet ve hipertansiyon hastalarına günde üç kez 500 mg Amerikan ginsengi içeren kapsüller verilerek gerçekleştirilen plasebo kontrollü bir çalışmada Amerikan gingsengi, plasebo grubuyla karşılaştırıldığında hipertansiyon hastalarında kan basıncını azalttığı gözlenmiştir. Sağlıklı ve gönüllü bireylere her gün 400 mg Kore gingsengi verilerek gerçekleştirilen bir başka çalışmada ise; Kore gingsenginin merkezi ve brakial kan basıncını azalttığı saptanmıştır. Ancak Amerikan gingsenginin diyabet, hipertansiyon ve böbrek fonksiyonları üzerine etkisinin araştırıldığı bütün çalışmalarda benzer sonuçlar bildirilmemiştir.

10. Koenzim Q10
Vasküler endotel ve düz kas hücrelerine direkt etkisi bulunan Koenzim Q10 sistolik ve diyastolik kan basıncını düşürerek hipertansiyona olumlu etki eder.

11. Vitamin C ve Vitamin E Kombinasyonu
Antioksidan etki gösteren C ve E vitaminleri birçok enzimatik reaksiyonda kofaktör olarak kullanılmaktadır. Arterlerdeki sertliği azaltarak ve antioksidan durumu güçlendirerek endotel fonksiyonları iyileştirmek yolu ile hipertansiyona olumlu etki etmektedir.

12. Vitamin D
Renin ekspresyonunu ve vasküler düz kas hücrelerinin artışını baskılayarak sistolik kan basıncını düşürür.

13. Kükürtlü Bileşikler
Kükürtlü bileşikler tansiyon düşürücü ilaçların etken maddesidir. Sarımsak, lahana, brokoli, brüksel lahanası ve soğan içeriğinde kükürtlü bileşikleri bulunduran bazı besinlerdir.

Sonuç olarak; toplam yağ, doymuş yağ ve kolesterolün azaltılması, sebze, meyve ve düşük yağlı süt ürünlerinin tüketimini öneren DASH beslenme planı ile kan basıncının azaldığı ve hipertansiyon üzerine olumlu etki oluşturduğu gözlenmiştir. DASH beslenme planı, sebzeler, meyveler, tam tahıllar, balık, tavuk, sert kabuklu yemişler, kurubaklagiller ve düşük yağlı süt ürünlerini içermektedir. Bu besinler, potasyum, magnezyum, kalsiyum, posa ve protein gibi besin öğelerinden zengindirler. Sodyum, şeker, şekerli içecekler, yağlar ve yenmeye hazır etlere DASH diyetinde daha az yer verilmektedir.