Guarana Bitkisi Nedir? Zayıflatır Mı? Sağlığa Etkileri Nelerdir?

Geleneksel olarak Amazon bölgesinin yerlileri tarafından tüketilen bir bitkidir. Esas olarak Amazonas ve Bahia’nın Brezilya eyaletlerinde üretilen bitkinin tohumları, yüksek miktarda kafein içerir. Bu özelliğinden dolayı Guarana özlerinden; yiyecek, içecek ve bitkisel takviyelerde, uyarıcı madde olarak yararlanılmaktadır. Uyarıcı özelliğine ek olarak, bilimsel topluluğun ilgisini uyandıran başka terapötik* özelliklere de sahiptir.

• Hammadde olarak kullanılan guarana tohumu özlerinin, güçlü antimikrobiyal ve antioksidan özelliklere sahip olması; gıda, kozmetik ve farmasötik* endüstrilerinde doğal bir katkı maddesi olarak kullanılabileceğini düşündürmektedir.

Diyabet, hipertansiyon gibi yüksek sağlık harcamalarına neden olan obezite; birçok hastalıkla yakından ilişkilidir. Dünyanın bazı bölgelerinde, popülasyonun yarısından fazlasını etkileyebilmektedir. Hiçbir yaklaşım (sağlıklı beslenme programı, ilaç tedavisi vb.) sorunu tek başına çözemediğinden, tüm potansiyel tedavilerin araştırılması ve kullanılması gerekmektedir. Kilo vermek için ise, birçok insan diyet takviyesi kullanmaktadır. Enerji harcamasını arttırmak ve iştahı bastırmak için besin takviyelerine kafein eklenmektedir.

• EFSA’nın* kafeinle ilgili bilimsel açıklamalarında; genel olarak yetişkinler için, tüm kaynaklardan günde 400 mg’a kadar kafein alımının, kaygı yaratmayacağı belirtilmiştir. (Hamilelerde 200 mg/gün) Kilo kaybını sağlamak adına guarana içeren bitkisel bir takviyenin; aşırı kilolu kişilerde, kısa süreli kilo ve yağ kaybını etkili bir şekilde desteklediği, uzun süreli kullanımında ise sağlığa etkileri konusunda daha fazla araştırma yapılması gerektiği belirtilmektedir.

• Guarana içeren bitkisel preparatların kullanıldığı bir çalışmada; bitkisel preparatların, mide boşalmasını önemli ölçüde geciktirdiği, gastrik* doluluğu algılama zamanını kısalttığı ve temel sağlık bakımı kapsamında tedavi edilen fazla kilolu hastalarda, 45 gün içinde önemli kilo kayıplarını sağladığı bildirilmiştir.
• Erkeklerde 24 saat enerji harcaması ve yağ oksidasyonu* üzerine, epigallokateşin-3-gallat ve kafein karışımı içeren kapsüllü yeşil çay ve guarana ekstrelerinin etkilerinin araştırıldığı başka bir çalışmada; temel bulgu olarak ekstrelerin kullanımı ile 24 saatlik enerji harcamalarında artış kaydedilmiştir.
• Acı portakal, yeşil çay ve guarana özlerinin, kilolu erkeklerdeki metabolik ve fizyolojik etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada; ekstrat alımından sonra, 6 saat dinlenme veya 1 saatlik koşu bandı yürüyüşü sonrasında, toplam ATP* kullanımı üzerine anlamlı bir etki göstermediği görülmüştür.
• Sağlıklı fakat fazla kilolu deneklerde; vücut ağırlığı, vücut kompozisyonu ve kan kimyası üzerine, botanik ekstrat bazlı bir kilo kaybı formülünün, 12 haftalık takviyesinin etkinliğini araştırmak için yapılan klinik bir çalışmada; takviye verilen grubun vücut yağlarında azalma olduğu, fakat ağırlık ve beden kitle indeksi sonuç ölçütlerindeki değişikliklerin, gruplar arasında anlamlı bir fark göstermediği bildirilmiştir.
• Guarana ve metabolik hastalık oranı ilişkisinin araştırıldığı bir çalışmanın sonuçlarına göre; ağırlık kaybında anlamlı bir fark oluşmamış, fakat kolesterol üzerine olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Guarana kullanan kişilerin daha düşük LDL* ve total kolesterol seviyelerine ulaştığı, fakat bel çevresi için sonucun aynı olmadığı belirtilmektedir.
• Ratlarda yapılan ve kolesterol üzerine olumlu sonuçlar doğuran bir başka çalışma ise; guarana tozunun, total kolesterol ve LDL seviyelerini, hiperlipideminin neden olduğu karaciğer hasarını kısmen azalttığını, AChE* aktivitesindeki değişiklikleri önleyebildiğini ve hiperlipidemiye bağlı hafıza bozukluğunu iyileştirdiğini göstermiştir. Bu nedenle guarana tozunun; hiperlipidemi ve kognitif* bozuklukların tedavisinde yardımcı tedavi olarak kullanılabilecek, ümit verici bir fitokimyasal kaynağı olabileceği düşünülmektedir.
• Guarana’nın çok düşük konsantrasyonlarda bile (1.2 μg/ml), lipit peroksidasyon* sürecini inhibe* ederek antioksidan etki gösterdiği saptanmıştır.

• Guarana içeren takviyelerin bazıları hakkında, sağlığa zararlı olduğu yönünde yayınlar da bulunmaktadır:

Efedra ve guarana takviyesinin, kalp hızında ve kan basıncında sürekli artışlara, glukoz ve potasyum homeostazında istenmeyen etkilere neden olduğu ve bu etkilerin; hipertansiyon, ateroskleroz veya glikoz intoleransı gibi obezite ile güçlü bir şekilde ilişkili hastalıkları olan kişilerde zararlı olabileceği belirtilmiştir.

• Bir kadın hastada, kilo kaybı amaçlı guarana içeren bitkisel ilaç alımını takiben rabdomiyaliz* rapor edilmiştir. Alınmasından 3 saat sonra, hasta 2 saat devam eden ve kademeli olarak düzelen göğüs ağrısına maruz kalmıştır.
• Vücut ağırlığının azaltılması için guarananın da bulunduğu bitkisel gıda takviyelerinin olumsuz etkilerini sistematik olarak gözden geçirmek amacıyla yapılan bir çalışma; bazı bitkisel gıda takviyelerinin kullanımı ile karaciğer hasarı ve ölüm de dahil olmak üzere, olumsuz durumların bildirildiğini göstermektedir.
• Yapılan bir araştırmada; guarananın dikkatli kullanılması, hipertansiyon ve diğer kalp-damar hastalığı olan hastaların kullanmaktan kaçınması yönünde görüşler bulunmaktadır.

Guarana takviyesinin, güvenliği hakkında kesin kanıt sağlanamadığı çalışmalarda belirtilmektedir. Guarana takviyesiyle ilgili uzun dönemde yapılacak daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.