Latince adı Litchi chinensis, Sonnnerat ve Sapindaceae familyasına ait olan “Liçi”, son zamanlarda üzerinde yoğun araştırmalar yapılan, ancak pek tanımadığımız bir meyvedir. Yabancı kaynaklarda Leechee, Lichee, Litchi, Lychee olarak, Türkçe kaynaklarda ise aşkın meyvesi, kral meyvesi adlandırmalarıyla karşımıza çıkabilir.
Litchi chinensis, 19 metreden daha kısa, her zaman yeşil bir ağaçtır. İklime, yere ve çeşidine bağlı olarak 80-112 günde olgunlaşan meyveleri; beyaz ve yarı saydam bir arili (etli meyve kısmını) çevreleyen, parlak kırmızı ve çekici bir perikarpa sahiptir. Tadı gül suyuna benzeyen liçi meyvesi, ferahlatıcı olup, tatlı bir kokuya sahiptir.
Liçi; Çin, Sri Lanka, Tayvan, Tayland, Vietnam, Japonya, Hindistan, Bangladeş, Pakistan, Nepal, Avustralya, Meksika ve Güney Afrika’nın bazı kısımlarında yetiştirilmektedir. Çin ana üreticisidir. Çin’deki kayıtlara göre M.Ö. 2000 yılına kadar uzanan bir tarihe ve ekime sahiptir.
Tarihte, Çin ve Hint geleneksel ilaçlarında; öksürük, karın ağrısı ve nevralji (yüzde ve başta hissedilen şiddetli ağrı), ishal, mide ülseri semptomlarını hafifletebilen analjezik bir ajan olarak kullanılmıştır. Çin, Tayvan ve Tayland liçi meyvesinden; turşu, konserve, dondurma, yoğurt, meyve suyu ve şarap yapmışlardır. Ayrıca, litçi tohumunun yağ asitlerinden mürekkep, kozmetik ürün, deterjan üretiminde yararlanmışlardır.
Liçi, literatürde fonksiyonel bir besin olarak kabul edilmektedir. Yapılan fitokimyasal araştırmalar, liçinin başlıca kimyasal bileşenlerinin; flavonoidler, steroller, triterpenenler, fenolikler ve diğer biyoaktif bileşikler olduğunu ortaya çıkarmıştır. L. chinensis’ten izole edilen ham özütler ve saf bileşikler; antioksidan, anti-kanser, anti-inflamatuar, anti-mikrobiyal, anti-viral, anti-diyabetik, anti-obezite, hepato-koruyucu ve immünomodülatör aktiviteler göstermiştir. Toksikolojik açıdan bakıldığında, liçi meyve suyunun ve ekstrelerinin 1 g/kg’lık dozda güvenli olduğu kanıtlanmıştır.
- Antikanserojen etki: Liçi perikarp ekstresi ile yapılan çalışmalarda, meme kanseri hücrelerinin proliferasyonu üzerinde güçlü bir inhibitör etki sergilediği ve insanlarda in vivo olarak meme kanseri büyümesini engellediği ortaya çıkmıştır.
- Antidiyabetik etki: Liçi tohumunun, ratlarda ve diyabetli bireylerde yapılan çalışmaları sonucunda, anti-diyabetik aktiviteye sahip olduğu bildirilmiştir. Ayrıca liçi çekirdeği ekstresinin, tip 2 diyabetli ratlarda; açlık kan şekeri, trigliserit, leptin ve tümör-nekroz faktörü (TNF) konsantrasyonlarını düşürdüğü ve insülin duyarlılığını arttırdığı saptanmıştır.
- Kardiyovasküler hastalıklardan koruyucu etki: Liçi yüksek miktarda prosiyanidin içermektedir. Epidemiyolojik çalışmalar, kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde prosiyanidin açısından zengin besinlerin rolünü güçlü bir şekilde desteklemektedir.
- Yüksek egzersiz performansı etkisi: Flavanol (flavan-3-ol) açısından zengin liçi özü, flavanolce zengindir. Bu fonksiyonel gıda ile takviye, yüksek şiddetli egzersizin neden olduğu iltihap ve doku hasarını bastırdığı saptanmıştır. Böylece dayanıklılık egzersizlerinde performans artışı sağlayabileceği gösterilmiştir.
- Kolesterol düşürücü etki: Yapılan çalışmalarda, polifenol açısından zengin litchi çiçeği çözeltisinin içilmesi, hamsterler için yüksek yağ/kolesterol diyetinde; serum ve hepatik lipitleri (kolesterol ve trigliserit) azaltmıştır.
- Antimikrobiyal etki: Liçi tohumlarının ekstresinin; staphylococcus aureus, streptococcus pyogenes, bacilllus subtillis, escherichia coli ve pseudomonas aeruginosa’yı inhibe ettiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, çeşitli hastalıkların tedavisi ve gıdaların korunması için bir terapötik bir ajan olarak kullanılabileceği sonucuna varılmıştır.
- Öğrenme ve hafızayı iyileştirme etkisi: Liçi çekirdeği ekstraktları, ratlarda beyin hücrelerindeki hasarı azaltarak, bilişsel aktiviteleri güçlendirmiştir. Ayrıca yapılan bazı çalışmalarda; nöral yaralanmayı önlediği, bu sayede Alzheimer tedavisi ve önlenmesinde besin takviyesi olarak kullanılmasının yararlı olabileceği düşünülmektedir.
- Karaciğeri koruyucu etki: Liçi yaprağının ekstraktları ile yapılan çalışmalarda, karaciğer hasarına karşı koruma sağlayarak, endojen antioksidan savunma mekanizmalarını arttırmış, ratlarda bozulmuş biyokimyasal parametreleri normalize etmiştir.
- Diyetisyen ve hekim kontrolü olmadan tedavi biçimi olarak uygulanmamalıdır.
Liçi, kanama riskini arttıran bitki ve takviyelerle alındığında kanama riskini daha da arttırabilir. Ginkgo biloba ile birlikte kullanımı sonucunda çok sayıda kanama vakası bildirilmiştir. Litchi meyvesi önemli miktarda profilin içermektedir. Hassas bireylerde tüketimi ciddi anafilaktik reaksiyonlara neden olabilir.
- Besin ilaç etkileşimine dikkat!
Liçi, kan şekeri düzeylerini düşürerek hipoglisemiye neden olabilir. Diyabetli bireyler, insülin veya ilaç kullanıldığında dikkatli olmalılar. Bazı ilaçlarla birlikte alındığında kanama riskini arttırabilir. Ayrıca; anti-kanser ajanları, anti-inflamatuar ajanlar, antiviraller, kardiyovasküler ajanlar, kolesterol veya lipit düşürücü ajanlar, immün modülasyon ajanları veya ağrı kesiciler ile etkileşebileceği unutulmamalıdır!
Sabrin R.M. Ibrahim, Gamal A. Mohamed. Litchi chinensis: medicinal uses, phytochemistry, and pharmacology. Journal of Ethnopharmacology.2015
Ye HM , Zhong CY, Huang MX , Wang CY , Feng X , Chen XY , Lv JH. Effect of litchi seed aqueous extracts on learning and memory obstacles induced by D-galactose in mice and its mechanism. Zhong Yao Cai. 2013 Mar;36(3):438-40..
Rong S, Hu X, Zhao S, Zhao Y, Xiao X, Bao W, Liu L. Procyanidins extracted from the litchipericarp ameliorate atherosclerosis in ApoE knockout mice: their effects on nitric oxide bioavailability and oxidative stress. Food Funct. 2017 Nov 15;8(11):4210-4216
Wang X , Wu J , Yu Cı , Tang, Y , Liu J , Chen H , Jin B , Mei S , Cao S , Qin D. Lychee Seed Saponins Improve Cognitive Function and Prevent Neuronal Injury via Inhibiting Neuronal Apoptosis in a Rat Model of Alzheimer’s Disease. 2017 Feb 4;9(2)
Yamanishi R, Yoshigai E, Okuyama T, Mori M, Murase H, MachidaT,Okumura T, Nishizawa M. The anti-inflammatory effects of flavanol-rich lychee fruit extract in rat hepatocytes. PLoS One. 2014 Apr 4;9(4):e93818. doi:1371/journal.pone.0093818. eCollection 2014.