İyot Yetersizliği Hastalıkları Nelerdir?

Tiroid Bezi ve Görevi Nedir?

Tiroid bezi, metabolizmadan sorumlu tiroglobulin türevi hormonların salgılanmasında görevli, 20-25 gram ağırlığında, folikül adı verilen keseciklerden oluşan bir bezdir. Salgıladığı T3 (triiyodotironin) ve T4 (tiroksin)’ün  bazal metabolizma hızının düzenlenmesinde ve üremede rolü vardır. T3, T4’e göre 4 ila 10 kat daha aktiftir. T4’ün T3’e dönüşümünde selenyum ve A vitamini rol alır. Sentezlenmeleri için iyot gereken bu hormonlar, büyüme ve gelişmeden sorumludur. Hormonların sentezi, tiroid bezinde bulunan iyot ve tirozin amino asidinin birleşmesi sonucu olur. İnsan vücudunda depo olarak bulunan iyot 20-30 mcg’dır. %75’i tiroid bezinde, geri kalanı süt salgı bezleri, mide mukozası ve vücudun diğer bölgelerinde bulunur.

İyot Yetersizliği İle Ortaya Çıkabilecek Hastalıklar Nelerdir?

Bu bahsettiğimiz hormonların yetersizliği durumunda, BMH* düşer ve kişide sersemlik görünür. Yenidoğanda tiroid bezi, normalden az çalışırsa kretenizim, eğer ileri yaşlarda tiroid bezi yetersiz çalışırsa ellerde kalınlaşma ve şişkinlik, deride kuruma şeklinde miksödem ortaya çıkmaktadır.

Mental retardasyon, sarkopeni, sağırlık, dilsizlik, konuşma güçlüğü ve öğrenme zorluğu, nörolojik kretenizmin belirtirleridir. Miksödemik tipinde mental işlevler daha iyi durumda olup, sağırlık ve dilsizlik durumu görülmez. Ancak; tembellik, isteksizlik, kilo almaya meyil ve öğrenme güçlüğü ise bu tipte görülen belirtilerdir.

Diyetle iyot alımı yeteri kadar olmazsa, ya da herhangi bir nedenle hormon eksikliği görülürse, tiroid bezi bu eksiklikleri kompanse edebilmek için gereğinden fazla çalışır ve hipertrofiye uğrar. Tiroid bezinin herhangi bir nedenle büyümesi guatr olarak adlandırılır.

İki farklı bölgede yapılan bir çalışma sonucunda; iyodu yeterli olan bölgede yaşayan insanlarda IQ seviyelerinin yaklaşık 13.5 puan daha yüksek olduğu ve Çin’de iyot bakımından fakir bir bölgenin 4-7 yaş arası çocuklarını kapsayan başka bir araştırmada ise; gebelik döneminde iyot takviyesi almış annelerin çocuklarının, psikomotor testlerinin iyot takviyesini 2 yaşından itibaren almaya başlayan çocuklara göre daha iyi olduğu saptanmıştır.

Gebelik döneminde annenin renal kan akımı ve GFR*’si artış gösterir. Doğal olarak idrarla iyot atımı artar. Eğer anne, diyeti ile yeteri kadar iyot sağlayamazsa fetüs bu durumdan olumsuz etkilenir. Fetüste hipotiroidi gelişebilir. Beyin ve kognitif gelişimde bozukluklar gözlenir. Anne ve fetüs sağlığı için, gebelerin diyetlerinde 250 mcg/gün iyot almaları önerilmektedir.

İyot yetersizliği söz konusu olduğunda, iyodun idrarla atımı azalır. İdrarda görülen iyot miktarı 20 mcg/lt altına düşerse ciddi iyot yetersizliği, 20-50 mcg/lt düzeyine düşerse hipotiroidizm riski olduğunu gösterir.

Tiroid hormonlarının sentezinde görev alan tiroid peroksidaz enziminin yapısında demir bulunur. Demir yetersizliğinde tiroid metabolizması bozulur. Anemili kadınlarda; normale göre düşük T3 ve T4, yüksek TSH miktarları gözlenmiştir. Ayrıca T4’ün T3’e dönüşümünde görev alan deiodinaz için selenyum gerekli olduğundan, selenyumun eksikliği de iyot yetersizliği hastalıklarının ilerlemesine neden olmaktadır.

Buraya kadar iyot ve bazı elementlerin rollerinden bahsettik.

Peki bu eksikliklerin temel nedeni nedir?

Temel neden, topraktaki iyodun yetersiz oluşu ve toprak kaybı nedeniyle gitgide azalmasıdır. Yetersiz iyotlu topraklarda yetişen bitkilerde ve bunlarla beslenen otçul hayvanların ürünlerinde de yeterli iyot bulunamayacağı için, toprağında yeterli iyot bulunmayan toplumlarda; diyetle günlük iyot gereksinimini karşılamak pek mümkün olmamaktadır. Ülkemizde Ege, Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimleri ile, İç ve Doğu Anadolu Bölgesi’nin bazı kısımları guatr bölgesi olarak nitelendirilmektedir.

• Guatrojenik besinlerinde iyot eksikliğinde önemli etkisi vardır. Bu tip besinler, iyodu bağlayıp tiroid bezi tarafından kullanılmasını engeller.

Bazı guatrojenik besinler şunlardır:

• Lahana
• Turp
• Şalgam
• Soğan sarımsak
• Kasava
• Ispanak
• Soya fasülyesi ve mercimek

Önlemler ve Öneriler

• İyot yetersizliği olan bölgelerde devletler bazı önlemler almaktadırlar. Ülkemizde yemeklik tuzlara iyot katılması buna örnektir. Bu çalışmanın ilk adımları 1994 yılında atılmışve 1998’de çıkarılan yasa ile yemeklik tuzların iyotlu olarak üretilmesi sağlanmıştır.
• Kişilere önerilen iyot alımı günlük 2 mcg/kg’dır. Gebe ve emzikliler için 250 mcg/gün, 2 yaş ve altı çocuklar için ise 90 mcg/gün güvenli düzeylerdir. Eğer diyette guatrojenik besin varlığından dolayı, iyodun biyoyararlığı düşükse; iyot alımı 50-100 mcg/gün arttırılmalıdır.
• Guatr oluşumundan sonra iyotlu tuzun bir etkisi yoktur. Ancak, hastalığın oluşumu ve gelişmesini önlemektedir.
• Suda pişirme ile pişirme suyuna iyot geçişi fazladır. Pişirme suyunun atılması, diyette iyot kaybını artırır. Pişirme suyunu atmak yerine değerlendirmek önemlidir.
• İnsanlar iyodu su ve yiyeceklerden sağlamaktadır. En zengin kaynakları deniz ürünleridir. Balıkların yenebilen kısımlarının 100 gramında 30 mcg iyot bulunur.
• Tiroid hormonları yapımında görev alan, demir ve selenyumun diyetle alınması önemlidir.

Dikkat!

• Gebelerde demir ihtiyacı 16mg/gün, selenyum ihtiyacı 70mcg/gün
• Çocuklarda demir ihtiyacı 7mg/gün, selenyum ihtiyacı 15-20 mcg/gün
• Yetişkinlerde demir ihtiyacı 11mg/gün*, selenyum ihtiyacı 70 mcg/gün (premenapoz dönemde 16mg, postmenapoz dönemde 11mg)