Tirozin Aminoasiti Nedir? Tirozin Hangi Besinlerden Alınır?

Vücutta bulunan ve proteinleri sentezlemek için hücreler tarafından kullanılan 20 aminoasitten biri olan tirozin, polar olmayan karakterinden dolayı genellikle protein yapısına gömülü bulunur. Esansiyel olmadığından beslenme ile alınabildiği gibi vücut tarafından da sentezlenebilir. Tirozin; melanin, tiroid hormonları ve katekolaminlerin üretilmesinde öncül aminoasittir. İnsan metabolizmasında birçok önemli rol oynadığından metabolizmasındaki kusurların geniş bir fizyolojik etkisi vardır. Tiroksin ve triiyodotironin, tirozinden üretilen hormonlardır. Her iki hormon da dokularda metabolizmayı uyarır.

Dopaminin öncüsü olan tirozin önce L-dopa’ya dönüştürülür, daha sonra dopamine dönüştürülür. L-dopa ayrıca besinlerde bulunan (örneğin bazı fasulye türlerinde) ve doğal olarak oluşan bir aminoasittir. L-dopa’nın beslenme ile alımı hücre içinde üretilen dopamin miktarını etkileyebilir. Noradrenalin olarak da bilinen norepinefrin de tirozinden dönüştürülür. Böylece, tirozin çeşitli enzimler tarafından L-dopa, ardından dopamin ve daha sonra norepinefrine dönüştürülür. Adrenalin olarak da bilinen epinefrin, tirozin dönüşümünün son aşamasında üretilir. Toparlamak gerekirse tam döngü, tirozinin kademeli olarak çeşitli enzimler tarafından sırasıyla L-dopa, dopamin, norepinefrin ve epinefrine dönüştürülmesinden oluşur.

Tirozin beslenme ile alınır veya fenilalanin hidroksilaz enzimi ile karaciğerde fenilalaninden dönüştürülür. Fenilalanin esansiyel bir aminoasittir. Fenilalanin hidroksilaz (PAH) enzimi, fenilalaninin tirozine dönüşümünü düzenler. Böylece PAH enzimi yokluğunda, fenilalanin birikirken, tirozin konsantrasyonları düşer. Besinler ile alınan tirozin ince bağırsakta gerçekleşen metabolik işlemler sırasında ekstrakte edilir ve dolaşıma katılır. Sonrasında kan-beyin bariyerini geçer ve katekolamin nörotransmitterlerine metabolize edildiği nöronlara girer. İnsan vücudu hücrelerdeki tirozin miktarını düzenlemek için karmaşık bir mekanizma kullanır. Besinlerle yetersiz miktarda alınması durumunda çeşitli metabolik işlemlerle vücutta üretilir. Besinlerle fazla alınması durumunda ise fosforilasyon, sülfatlama ve oksidasyon gibi metabolik olaylarda kullanılır. Oksidasyon nedeniyle tirozin kayıpları ortaya çıkabilir. Kesilmiş patateste oluşan enzimatik esmerleşme, tirozin oksidasyonundan kaynaklanır. Ayrıca fumarat ve asetoasetata katalizlenebilir. Bu nedenle ketojenik ve glukojenik bir aminoasittir.

Tirozinemi, vücudun tirozini parçalayamamasıdır. Hastalığın üç farklı formu vardır. Tirozinemi tip I; fumarilasetoasetaz enzimi eksikliğinden kaynaklanır. Genellikle yenidoğanlarda sessiz seyrettiğinden belirti vermez. Tedavi edilmezse; karaciğer, böbrek, kemik ve periferik sinirleri etkileyebilir. Ayrıca karaciğerin tam olgunlaşmaması geçici yüksek aminoasit seviyelerine, özellikle de yüksek seviyede tirozin ve metiyonine neden olabilir. Tirozinemi tip II; tirozin transaminaz eksikliğinden kaynaklanır. Tirozinemi tip III; 4-hidroksifenilpiruvat asit oksidaz eksikliğinden kaynaklanır. Hastalığın bu iki formu tirozin seviyelerinin yükselmesi ile tespit edilebilir.

Tirozinin melanine dönüşümünü sağlayan enzim tirozinaz enzimidir. Bu enzimin eksikliği albinizme yol açar. Bazı migren tipi baş ağrılarından, tirozin bakımından zengin olan çikolata ve peynir gibi gıdaların sorumlu olduğu öne sürülmüştür. Dopamin ve norepinefrin öncüsü olduğundan besinlerle tirozin alınması, nörotransmitter fonksiyonundaki ve bilişsel performanstaki azalmaları önleyebilir. Günlük önerilen alımın altına düşüldüğü açıkça görülüyorsa tirozin takviyesi alınabilir. Katekolamin nörotransmitterlerinin öncüsü olan tirozin takviyesinin, stresin psikolojik ve fizyolojik etkilerini azalttığı gösterilmiştir. Öte yandan, tirozin öncüleri ile takviye, depresyon tedavisinde bazı etkinliklere sahip olabilir. Tirozin bir süt proteini olan kazein içerisinde bulunur. Çeşitli peynirler, süt ürünleri, salam gibi et ürünleri ve kırmızı şarap tirozin açısından zengin besinlerdir.