Çikolatanın Beyin Gelişimi ve Fonksiyonlarına Etkisi Var Mıdır?

Çikolata ve Beyin Etkileşimi

Kakao ürünleri, özellikle de çikolata, günlük hayatta ve birçok kültürde önemli bir yere sahiptir. 2009’da tüm dünyada 7,2 milyon ton tüketilen çikolata, genelde mutluluk ve memnuniyetle ilişkilendirilir. Zengin ve doğal olan karmaşık içeriği de onu cezbedici hale getirmektedir.

Latince adı Theobroma cacao olan çikolataya tanrıların yiyeceği denilmiştir. Tarihte çikolata; ateş düşürücü olarak, çocuklarda ishal tedavisinde, annede sütünü arttırmak amacıyla, kadınlarda bazı şikâyetlerde, uykuyu desteklemek ve diş sağlığı gibi alanlarda kullanılmıştır. Günümüzde ise, çikolata ve kakaonun kalp damar sağlığı, bilişsel ve sinirsel alandaki etkileri araştırılmaktadır.

• Diyetsel müdahale çalışmalarında; insülin duyarlılığının artması, kan basıncının düzenlenmesi, endotel disfonksiyonun* önlenmesi ve beyin kan akışıyla ilgili konularda anlamlı sonuçlar elde edilmiştir.

Çikolata ve kakao ürünleri zengin flavonoid* kaynaklarıdır. Doğal olarak bitkisel kaynaklı gıdalarda bulunan flavonoidlerin, alt grubu olan flavonoller ve özellikle epikateşin kakaodaki en yaygın flavonoidlerdir.

Sütlü çikolatada yaklaşık %7-15 kakao bulunurken, aynı miktardaki bitter çikolatada %30-70 kakao bulunmaktadır. 100 gram bitter çikolata; yaklaşık 100 mg flavonol içerirken, 100 g tatlandırılmamış kakao tozu, 250 mg flavonol içerebilmektedir.

Kakao ürünündeki flavonoid oranı; kakao çekirdeği cinsine, coğrafi konumuna, yetiştirme ve hasat yöntemlerine, işlem sürecine göre değişmektedir. Hollandalı yetişkinlerin toplam flavonoid alımlarının %20’si çikolata tarafından sağlanmaktadır. Çocuklardaysa bu oran daha da artmaktadır. Amerikan tarzı beslenmede ise; çikolata, sebze ve meyveden sonra üçüncü büyük antioksidan kaynağı olarak gelmektedir.

Kakao ve Beyin İlişkisi

• Yapılan hayvan deneylerinde flavonol ve metabolitlerinin kan beyin bariyerini geçebildiği, beyindeki kan akışının uyarıldığı ve bu durumun beyin dokusu ve fonksiyonu için yararlı olduğu gösterilmiştir.

Kakaoda fazla oranda bulunan epikateşin, kakao veya çikolata tüketildikten sonra kanda, 30 dakika sonra rastlanabilmektedir. Sindirilen çikolata dozuyla orantılı olarak, epikateşin miktarı 2-3 saat içerisinde tepe noktasına ulaşmaktadır. Alımdan 6-8 saat sonra ise minimum düzeye inmektedir. Absorbe edilen flavonoller; nöron* yenilenmesi ve fonksiyonunu sağlayan nöron koruyucu protein, hücre yolakları ve bazı kimyasallarla direk etkileşime geçer. Flavonoller, kan akışının artmasını sağlayan, inflamasyonu azaltan ve damar oluşumunu sağlayan sistemlere katılır.

Kakao ve Zihinsel Performans

Zihinsel bozulmaların altında yatan nedenlere bakılırken, yaşlanmanın verdiği kaçınılmaz etkilerin yanı sıra, demans hastalığının ilk aşamasındaki patolojik değişimler de göz önünde bulundurulmalıdır. Yaşlanmayla birlikte, bazı alanlar daha az etkilenirken, işlem hızı, hafıza kapasitesi, uzun dönem hafıza gibi alanlarda, kalp damar rahatsızlıkları, damar değişimleri, oksidatif stresin artması, inflamasyon ve kötü beslenme nedeniyle zihinsel zayıflamalar gerçekleşmektedir [4].

Kakao flavonollerinin zihindeki etkileriyle ilgili bazı çalışmalar;

• Yapılan randomize bir çalışmada; tek doz bitter çikolata alımından birkaç saat sonra yapılan değerlendirmeler sonucunda, bilgi işlem hızı ve hafızanın geliştiği gözlemlenmiştir.
• 90 bireyin katıldığı randomize kontrollü bir çalışmada; bireylere farklı miktarlarda flavonol içeren içecekler verilmiştir. 8 hafta sonucunda yapılan değerlendirmelerde, uzun vadede günlük kakao ve flavonol tüketiminin, ileri yaştaki bireylerde zihinsel fonksiyonu geliştirdiği kanıtlanmıştır. Ayrıca, insülin duyarlılığının arttığı da gözlemlenmiştir.
• Beyindeki kan akışıyla ilişkilendirilen bazı rahatsızlıklar, bilişsel ve davranışsal bazı zayıflıkları da beraberinde getirmektedir. Diyette yüksek flavonol içeren kakao tüketiminin, orta beyin arterlerindeki kan akış hızını arttırması, demans ve inme gibi beyin damar hastalıklarının tedavisi için umut vermektedir. Buna örnek vermek gerekirse, 34 bireyin katıldığı bir klinik çalışmada; bireylere 2 hafta boyunca yüksek flavonol içeren kakao verilmiş, beyindeki kan hızının birinci hafta %8, ikinci hafta %10 arttığı gözlenmiştir.
• 50-65 yaşlarında katılımcılardan oluşan randomize bir çalışmada; katılımcılara eşit kalorilerde, 23 mg ve 494 mg flavonol içeren 330 ml’lik içecekler verilerek, tüketim öncesi ve sonrası beyin MR’ı* çekilmiş, beyindeki kan akışı değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla, flavonollerin beyni besleyerek inflamasyonu önleyip, nöron stumilasyonu sağladığı akut mekanizma gösterilmiştir.

Sonuç;

• Kakaonun beyin üzerine pozitif etkileri bulunsa da, çikolatanın üretimi sırasında geçtiği işlemler, içeriğindeki kafein, şeker ve diğer kimyasallar da göz önünde bulundurulmalıdır. Çikolatanın pozitif etkileri ürünün niteliğine ve tüketen kişinin genel özelliklerine bağlıdır. Ne yazık ki birçok ürün, üretim aşamasında flavonol bakımından fakirleşmekle birlikte, kalori bakımından zenginleştirilmektedir. Bu etmenler göz önünde bulundurularak, çikolata tüketiminin kontrollü olmasına özen gösterilmelidir.