Okul Çağı Çocuklarında Beslenme Nasıl Olmalıdır? Obeziteden Korumak İçin Neler Yapılmalıdır?

Okul çağı dönemi, 6-12 yaş grubundaki çocukları kapsamaktadır. Beslenme alışkanlıklarının şekillendiği en önemli dönemlerden biri olan okul çağında; yavaş, ancak sürekli bir büyüme ve gelişme görülmektedir. Bu dönemde olgunlaşmanın yanında, motor beceri gelişimi de söz konusudur. Ergenlik döneminden hemen önceki bu dönemde; çocuğun sosyal, ruhsal ve fiziksel olarak gelişebilmesi açısından yeterli ve dengeli beslenmesi gereklidir. Ancak, çocuğun aileden bağımsız olarak topluma katıldığı bu ilk adımında, besin seçiminde ailenin etkisi azalırken, beslenmede özgürlük kazanan çocukta çevrenin de büyük etkisiyle genelde yanlış beslenme alışkanlıklarıyla sıkça karşılaşılmaktadır. Bu yanlış alışkanlıkları küçük yaşlarda edinen çocuklar, yetişkinlik döneminde alışkanlıklarından uzaklaşmakta zorluk çekmektedir. Zira, küçük yaşta görülen yanlış beslenme alışkanlıkları, ileride daha büyük sorunlara gebedir.

• Kısa vadede; zayıflık veya şişmanlık, anemi, diş çürükleri ve vitamin yetersizliği gibi sorunlar görülürken, uzun vadede ise; obezite, diyabet, kalp ve damar hastalıkları görülme riski artmaktadır.

Okul Çağı Çocuklarımızın Sağlıklı Gelişim Açısından Beslenmesi Nasıl Olmalıdır?

Yetişkin bireylerde olduğu gibi, çocuklarda da beslenme; yaşa, cinsiyete, vücut ağırlığına ve gün içerisindeki fiziksel aktivitesine göre farklılık göstermekte ve buna göre düzenlenmesi gerekmektedir.

• Protein, mineral ve vitaminlerin vücuda yararlılığı açısından, günlük alınan enerjinin dört besin grubunda yer alan besinlerle öğünlerde dengeli dağıtılması önemlidir.

Her dönemde önemli olan kahvaltı, çocukluk çağında daha çok önem arz eder. Yapılan araştırmalar; çocukların büyük çoğunluğunun güne kahvaltı yapmadan başladıklarını göstermektedir. Gece boyunca aç kalan vücut, kahvaltı da edilmediğinde güçsüzleşir. Çocukta, özellikle zihinsel faaliyetler; yani düşünme, odaklanma, öğrenme yetenekleri yetersiz enerji nedeniyle azalır.

• Beslenmede besin çeşitliliğinin önemi büyüktür. Her besin grubunu çocuğun tüketmesi gerektiğini ve dengeli olması gerektiğini söyledik.

Sağlık Bakanlığınca Önerilen Miktarlar Nelerdir?

• Süt ve süt ürünleri grubu; kalsiyum, protein, D vitamini gibi sağlığa olumlu etkili içeriğiyle, çocuklarda güçlü kas, kemik ve diş oluşumuna yardımcıdır. Günlük önerilen miktar ise 2-3 porsiyondur.
• Et, tavuk, balık, yumurta gibi protein kaynakları; aynı zamanda demir, B vitaminleri ve bazı mineralleri de vücuda kazandırarak, güçlü kas ve sağlıklı kan için gereklidir. İmkan dâhilinde günlük 2-3 porsiyon önerilmektedir.
• İyi bir kompleks karbonhidrat kaynağı olan ekmek ve tahıllar grubu; B vitamini, demir, mineral ve posa içerir. Çocuklar için gerekli enerjiyi de sağlayan bu grup, 6-9 porsiyon tüketilebilir.
• Birçok vitamin ve mineral barındıran sebzelerin ise günde 3-4 porsiyon tüketimi uygun görülmektedir.
• Doğal şeker kaynağı olan meyveler; çocukların sağlığı için önemli vitamin ve mineralleri içerir. Günde 2-3 porsiyon meyve yemeleri önerilmektedir.

Bazı Besin Ögelerine Dikkat!

Okul çağı dönemindeki çocuklar için, üzerinde durulması gereken önemli bazı besin ögeleri vardır.

• Bülent Ecevit Üniversitesinde, 6-14 yaş arası 334 çocukta yapılan bir araştırmada; çocukların %49,7’sinde demir eksikliği, %18,9’unda çinko eksikliği, %14,7’sinde ise subklinik A vitamini eksikliği görülmüştür.

Yağda eriyen vitaminlerden biri olan A vitamini; dengesiz ve yetersiz beslenen çocuklarda veya herhangi bir sebeple yağ emiliminde sorun yaşayan çocuklarda yetersizliği görülen bir vitamindir. A vitamini; hayvansal kaynaklı besinlerde, özellikle yumurta sarısı, süt, balık yağı gibi besinlerde bulunur. Dişlerde şekil bozukluğu, görmede problemler, büyümede gerilik; A vitamini eksikliğinde görülebilen rahatsızlıklardır.

Demir, çocukların büyüme ve gelişmesi açısından son derece önemli olan bir mineraldir. Kanda oksijeni taşıyan hemoglobinin temel bileşeni olan demir; eksikliği söz konusu olduğunda oksijen taşıma kapasitesi azalır, büyüme ve gelişmenin etkilenmesine, ayrıca anemi görülmesine sebep olur. Kırmızı et, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller, kuru meyveler demir içeriği yüksek olan besinlerdir. Bu besinlerin, C vitamini kaynağı taze sebze ve meyvelerle birlikte kullanılması, demir emilimini arttıracaktır.

Et ve balık ürünleri, çinko içeriği yüksek ve çinkonun vücutta kullanılabilirliği açısından en iyi kaynaklardandır. Çinkonun elzem mineral olma sebebi; bağışıklık sistemi, normal büyüme ve cinsel gelişime olan katkılarından dolayıdır.

Okul Çağındaki Çocuklarda Yanlış Beslenme Obeziteye Yol Açar Mı?

Çocuğun beslenmesinde amaç, olumlu beslenme alışkanlıkları kazandırılarak, sağlıklı bir şekilde büyüme ve gelişmesine devam etmesini sağlamaktır. Ancak, bilinçli olmayan ve kontrol edilmeyen çocuğun yanlış besin seçimi, düzensiz besin alımı, hangi tür besine ne miktarda ihtiyacı olduğu konusunda bilgisiz olması, çocukta kilo artışına sebep olabilmektedir.

Besin değeri düşük, fazla yağ içeren yiyecekler, şekerli meşrubatlar ve yüksek ama boş kalori içeren besinlerin fazla tüketilmesi, çocukta obezite riskini arttırmaktadır. Bu nedenle, ayaküstü tüketilen hazır ve işlenmiş yiyeceklerden, yüksek früktoz içeren mısır şurubu, rafine şeker, fazla sodyum ve yağ içeren atıştırmalıklardan uzak durmaları gerekir.

• Okullar ve ailelere düşen görev; bir diyetisyen eşliğinde, sağlıklı gıda ve içecek konusunda çocuklara yardımcı olunması ve eğitilmelerine öncü olmalarıdır.

• 7-11 yaş arası 300 çocuk (150 kız-150 erkek) üzerinde yapılan bir araştırmada, beden kütle indeksi sınıflandırmasına göre; çocukların %22,3’ü normal, %15,3’ü fazla kilolu, %62,4’ü obez grubunda olduğu görülmüştür. Araştırmada obez erkek ve kız çocukların çoğunluğunun, Türkiye’ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi önerilerine göre; et ve tahıl grubundaki besinlerin tüketim miktarları önerilenin üzerinde iken, sebze-meyve grubundaki besinlerin tüketim miktarlarının önerilenin altında, yetersiz olduğu görülmüştür.
• Bir başka çalışmada ise; obez çocukların yağ ve şeker tüketiminin, obez olmayan çocuklara kıyasla daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Meyve ve sebze tüketiminin artmasının, yağ ve şeker içeriği yüksek gıdaların alımının azaldığına dair araştırmalar da mevcuttur.
• Bir çalışmada; erkek çocuklarında süt tüketiminin, vücut kompozisyonunda ve santral adipozite artışında rol oynadığı, fakat bu ilişkinin kız çocuklarında gözlenmediği bildirilmiştir.

Obezite tabi ki sadece beslenme ile ilişkili değildir. Dünya Sağlık Örgütü 5-17 yaş arası çocuk ve adolesanlara, günlük en az 60 dakika orta veya ağır fiziksel aktivite önermektedir. Sedanter yaşam, obezitenin en iyi dostudur.

• Televizyon ve bilgisayar karşısında saatlerce oturmak; hem fiziksel aktivitenin kısıtlanmasına, hem de reklamlar aracılığıyla çocukların olumsuz yeme davranışları geliştirmesine neden olmaktadır. Bir meta analizde; bir saat televizyon izleme ile obezite riskinin %13 arttığı saptanmış ve televizyon izleme süresi ile obezite arasında doğrusal bir ilişki olduğu görülmüştür.

Obeziteden Korunmak Adına Anahtar Yaklaşımlar Nelerdir?

• Günlük 8-11 saat kaliteli bir uyku,
• Her besin grubundan yeteri kadar tüketme,
• Sağlıklı ve planlı beslenme öğünleri,
• Ekran başında oturma süresinin belli bir saatle kısıtlanması,
• Günlük minimum 60 dakika fiziksel aktivite,
• Sağlığa zararlı besin tüketiminden kaçılması vb. dir.

Özetleyecek olursak; beslenme, var olduğumuz andan, son nefesi verdiğimiz ana kadar bizimledir. Doğru beslenme, daha çocukluk çağında öğrenilmesi gereken bir davranıştır. Çocuklarımıza örnek olarak, onları sağlıklı yaşama teşvik etmeliyiz. Çantasına koyacağınız bir meyve ile ara öğün yapmasını ve abur cuburdan uzak durmasını, televizyon başında geçireceği saatler yerine bir spor dalıyla ilgilenmesini sağlayabilirsiniz. Böylece hem derslerinde başarı sağlayacak, hem de yaşayabileceği sağlık sorunlarından korunmuş olacaktır. 😉