Akantozis Nigrikans (Ense Kararması) Nedir? İnsülin Direnci ile İlişkisi Var Mı? Nasıl Tedavi Edilir?

Ciltteki bir hiperpigmentasyon olan Akantozis Nigrikans (AN), genellikle kahverengimsi siyah lekeler şeklinde oluşup, koltuk altı, boyun arkası (ense), göbek deliği çevresinde görülebilir. AN’e ait ilk belgelemiş vaka; 1889 yılında, Almanya’da meydana gelmiştir. Diyabetle ilk ilişkisi ise 1976 yılında kayda geçmiş, çalışmalar diyabetle ilişkisini ortaya koymuştur.

Diyabet ile ilişkisini açıklayan çalışmalar sonucunda; Amerikan Diyetetik Derneği (ADA) ve Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezleri (CDC) gibi otoriteler, tip 2 diyabet riskinden ötürü, AN için tarama yapılması gerektiğini önermektedir.

Pek çok çalışma; AN ile insülin direnci arasındaki ilişkiyi incelemiş ve obez bireylerde AN’ın insülin direnci ve hiperinsülinemi* açısından bir gösterge olabileceğini göstermiştir. İnsülin direnci; bozulmuş insülin durumu olup, normal insülin yanıtlarının verilememesi ile karakterizedir. Kanda insülin yüksekliği veya spesifik testlerle (HOMA-IR vb.) belirlenebilmektedir.

AN, özellikle koyu renk cilde sahip özellikle Afro-Amerikanlarda yaygın olarak görülmektedir. AN ile cinsiyet açısından bir ilişki bulunmamakla birlikte kadın ve erkeklerde görülme sıklığı eşittir. Yaşla birlikte AN prevalansı artmakta, genç yaşta AN en çok insülin direnci ile ilişkilendirilmektedir. İdeal vücut ağırlığından %200 daha fazla kiloya sahip yetişkinlerin yarısından fazlasında ise AN ile uyumlu lezyonlar* görülmektedir.

AN tedavisi için en iyi yol altında yatan nedenin tespit edilip tedavi edilmesidir.  Altında yatan nedenin anlaşılması için ise deri biyopsisi, açlık kan glukoz seviyesi, glukoz tolerans testi uygulanması yardımcı olabilir. İnsülin direnci sebepli olan AN’nin tedavisinde, insülin direncinin çözülmesi gerekmekte, bunun için ise genelde beslenme ve/veya metformin* tedavisi uygulanmaktadır.

• İnsülin direnci ve AN arasındaki ilişkiyi anlamak için yaşları 2-18 arasında değişen 194 katılımcı ile yürütülen bir çalışmada; tek başına obezite ile AN ilişkilendirmenin zor olduğu, ancak insülin direncine sahip obez çocuklarda AN görülmesinin sık olduğu saptanmıştır. Bu sebepten, AN taramalarının, insülin direnci ile obezitenin yol açabileceği diyabet için güvenilir bir teşhis yöntemi olabileceği önerilmiştir.
• Bazı çalışmalarda; insülin direnci haricinde, obez ve AN tanısı almış çocuklarda D vitamini seviyelerine da bakılması gerektiğini, D vitamini ve AN arasında ilişki olabileceği belirtilmiştir.
•  2 yıllık bir AN öyküsü olan 27 yaşındaki bir kadın vakanın incelendiği makalede, neden ve tedaviye yönelik sonuçların başarısı göze çarpmaktadır. Tedavi öncesi (A ve B şekli) ile tedavi sonrası (C ve D şekli) arasındaki farkın açıkça gösterildiği çalışmada hastaya uygulanan kanser testinin negatif olduğu görülmüştür (AN ve muhtemel kanser ilişkisi sebebi ile). Ancak bireyde ciddi düzeyde tip B insülin direnci saptanmış ve tip B insülin direncinin neden olduğu AN ve hiperandrojenizm* görülmektedir. Bulgular göz önüne alındığında hastada metformin tedavisi başlatılmış ve 6 ay içerisinde düzelmeler görülmüştür. Gerekli ilaç tedavisi ile bireydeki hormon dengesi sağlanmış, insülin direnci düzeltilmiştir.

• Başka bir çalışmada; 15 yaşında deri biyopsisi sonucu AN tanısı alan bir hastada, kan tahlilleri sonucu kan şekerinde bir sorun olmamasına rağmen insülin direnci saptanmıştır. AN’in insülin direnci göstergesini çok iyi açıklayan bu çalışmada, hastanın tedavi öncesi beden kitle indeksi (BKİ) 29,7 kg/m² iken tedavi sonra BKİ’si 25,9 kg/m²’e düşürülmüş ve insülin direncinde başarı yakalanmış, buna bağlı olarak da AN lekelerinde düzelme görülmüştür.

• Diğer vakaların aksine, kilosu normal sınırlarda olan 14 yaşındaki bir kız hastada da AN rahatsızlığı ve insülin direnci saptanmıştır. Birey normal kilosunda olmasına karşın, yaşam tarzı değişikliği ile kilosu azaltılmaya ve bu şekilde insülin direncinde başarı elde edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda; fiziksel aktivitenin artırılması ve diyet programı uygulanması ile insülin direncinde başarı sağlanmış, AN’e bağlı lekelerde düzelme gözlemlenmiştir. Bu vakada, diğerlerinin aksine, herhangi ilaç tedavi uygulanmamış, yalnızca fiziksel aktivite ve diyet değişikliği uygulayarak, yaklaşık 7 kilo kayıpla, insülin direncinde başarı ile orantılı olarak AN’de düzelme gözlemlenmiştir.

Tüm bu bilgiler ışığında, AN’in, diyabet de dahil pek çok hastalığın belirteci olabileceği gibi, hastalıkların göstergesi olan insülin direncinin de bir ön habercisi olabileceği sonucu çıkmaktadır. İnsülin direncinin AN ile ilişkisini ortaya koyan ciddi çalışmalar vardır. İnsülin direncine bağlı gelişebilecek AN için uygulanacak en iyi çözüm yolu ise altında yatan neden olan insülin direncini tedavi etmektir. Bunun için de, vaka örneklerinden görüldüğü gibi; ilaç tedavisi, yaşam tarzı değişikliği (diyet ve fiziksel aktivite) uygulamaları başarılı sonuçlar vermektedir.

AN’e bağlı kahverengi lekelenmeler görüldüğünde insülin direnci mutlaka düşünülmeli ve bunun için bir doktor ve/veya diyetisyene danışılmalıdır. Mümkünse insülin direnci oluşumuna karşı önceden önlemler alınmalı; sağlıklı beslenme alışkanlığı sürdürülmelidir.