Tamamlayıcı Tıp, Alternatif Tıp Nedir? Hangi Amaçlarla Uygulanır?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), geleneksel tıbbı “bitki, hayvan ve mineral bazlı ilaçları, ruhsal tedavileri, manuel teknikleri ve egzersizleri, uygulamalı olarak tek başına veya birlikte tedavi etmek, teşhis etmek, hastalığı önlemek veya sağlığı sürdürmek amaçlarıyla uygulayan sağlık uygulamaları, yaklaşımlar, bilgi ve inançlar” olarak tanımlamaktadır.

Geleneksel tıp, bilimsel yöntemin uygulanmasına dayanır. Bu sebeple konvansiyonel tıbba “bilimsel tıp” veya “kanıta dayalı tıp” adı verilir. Patofizyolojik süreçte hastalık açıklanmaktadır. Konvansiyonel tedavi ve uygulamalar, bilimsel araştırma belgelerinden oluşmaktadır. Tamamlayıcı ve alternatif tedavi ise, tıbbi olmayan inançlardan oluşur ve genelde klinik araştırmalarla desteklenmez. Bu tedavi süreci kanıta dayalı olmayan biyokimyasal hipotezleri içerir.

Alternatif tıp, tıbbi tedavi yerine kullanılan, modern biyotıp veya tedaviler tarafından kabul görmeyen her türlü sağlık hizmetidir. Tamamlayıcı tıp ise, tıbbi tedavilerle beraber uygulanan tedavi ve bakım sistemi olarak tanımlanır. Tamamlayıcı ve alternatif tıp terimleri genel olarak bir başlıkta toplanır.

Alternatif Tıp Tedavi Hedefleri

• Hastalıkları tedavi etmek
• Semptomları minimize etme veya yönetme
• Hastalığı önlemek
• Sağlığı teşvik/stres veya toksinleri minimize etmek
• İç huzura ulaşmak

Memnuniyetsizlik: Hastalar geleneksel tedavilerden memnun değil, çünkü etkisiz, olumsuz yan etkiler üretmiştir.

Kişisel Kontrol İhtiyacı: Hastalar daha fazla özerklik ve sağlık kararlarını kontrol etme konusunda daha az otoriter olarak gördükleri için alternatif tedaviler ararlar.

Felsefi Uyum: Alternatif tedaviler çekicidir, çünkü hastaların değerleri, dünya görüşü ve inançları ile daha uyumlu oldukları görülmektedir.

Tamamlayıcı tıp kullanıcılarının anketlerinde, yaklaşık %80’in tedaviden memnun oldukları görülmektedir. Her kategoride, geleneksel tıpta yaygın olarak kullanılmayan, kabul edilmeyen ya da mevcut olmayan tıbbi uygulamalar CAM olarak belirlenmiştir. Geleneksel tıbbın alanlarında yer alan bu uygulamalara ‘Davranış Tıbbı’ adı verilir.

CAM genel olarak yedi ana kategoriye ayrılabilir:

• Zihin – vücut hekimliği,
• Alternatif tıbbi sistemler,
• Yaşam tarzı ve hastalığın önlenmesi,
• Biyolojik temelli tedaviler,
• Manipülatif ve vücut temelli sistemler,
• Biyolojik alan,
• Biyoelektromanyetik.

Alternatif tıbbi sistemler, batı biyomedikal yaklaşımların dışında geliştirilen eksiksiz teori ve pratik sistemlerini içerir. Akupunktur ve Oryantal Tıp, Geleneksel Yerli Sistemler (örneğin; Ayurveda Tıbbı, Siddha, Unani Tıbbı, Amerikan Yerlileri, Kampo Tıbbı, Geleneksel Afrika Tıbbı), Konvansiyonel Olmayan Western Sistemleri (örneğin; Homeopati, Psiyonik ilaç, Ortomoleküler ilaç, Fonksiyonel Tıp, Çevre Tıbbı) ve Naturopati olmak üzere dört alt kategoriye ayrılırlar.

Biyolojik bazlı terapi, doğal ve biyolojik temelli uygulamaları, müdahaleleri ve ürünleri içerir. Birçoğu, geleneksel tıbbın diyet takviyesi kullanımı ile örtüşmektedir. Bu kategori de dört alt kategoriye ayrılmıştır:

• Fitoterapi veya Herbalism (tedavi edici ve önleyici amaçlı, örneğin; ginkgo biloba, sarımsak, ginseng, zerdeçal, aloe vera, ekinezya, kırmızı biber, arı poleni, ökse otu),
• Özel Diyet Tedavileri (örneğin; vejetaryen, yüksek lif, pritikin, cila, Akdeniz diyeti, doğal hijyen),
• Ortomoleküler Tıp (Beslenme ve gıda takviyesi olarak kullanılan ve diğer kategorilerde kapsanmayan ürünler yer alır. Bunlar genellikle önleyici veya tedavi amaçlı kombinasyonlarda kullanılır, örneğin; askorbik asit, karotenler, folik asit, A vitamini, riboflavin, lisin, demir, probiyotikler, biyotin)
• Farmakolojik, Biyolojik ve Enstrümantal Girişimler (Alışılmadık şekilde uygulanan ürün ve prosedürleri içerir, örneğin; Coley toksini, ozon, enzim tedavisi, hücre tedavisi, EDTA, uyarılmış remisyon tedavisi, kirografi, nöral terapi iridolojisi, MORO cihazı, biorezonans, apiterapi).

Tamamlayıcı Tıp Sistemleri

Geleneksel Çin tıbbında, hayati yaşam enerjisini dengelemek ve yenilenmeye yardımcı olmak amacıyla akupunktur, bitkiler, diyet ve beslenme, egzersiz, stres azaltma ve yaşam şekli danışmanlığı ve masaj gibi geleneksel yöntemler kullanılır. Bu sistemde insan vücudu bir bütün olarak görülmekte ve doğanın bir parçası olarak ele alınmaktadır. Vücut ile doğa arasındaki uyumun aksaması hastalıkların temelini oluşturur. Bu harmoninin tekrar tesis edilmesi amacıyla, genellikle akupunktur/moksibüsyon, Tui Na (Çin masajı ve parmaklarla noktasal basınç uygulanarak yapılan tedavi), Çin bitkisel ilaçları, Çin diyet tedavisi ve zihin/vücut egzersizi gibi alternatifler kullanılmaktadır.

Ayurveda: Hindistan’da 5000 yıldır kullanılmakta olan zihin beden uygulamalarıdır. Bitkiler, beslenme, meditasyon, yoga ve masaj yöntemlerini kullanır.

Naturopati: Doğal tıp olarak bilinen, diğer alternatif yöntemlerde olduğu gibi vücudun kendi kendini iyileştirme özelliğinin dışarı çıkmasına yardımcı olan bir yöntemdir. Naturopatide, beslenme kontrolü ve bitkisel tedavi olmak üzere çeşitli doğal tedavi yöntemleri kullanılır. Bireyin ihtiyaçlarına göre ve tercihen hidroterapi, suda yapılan fiziksel egzersiz ve tedaviler yer almaktadır. Doğal, rafine olmayan, organik yiyecekler tüketmek, yeterince egzersiz yapmak ve dinlenmek, düzenli bir hayat, yaratıcı düşünceye sahip olma, çevresel toksinlerden uzak durma gibi tedbirlerle iyileşme sağlanabileceği düşünülür.

Homeopati: Aşırı dilüe edilmiş ilaçların (ölçülemeyecek dozda molekül içerir) insanların kendi tedavi edici doğal kapasitesini uyarmak için verilmesidir. Homeopatik ilaçlar, klasik olarak tekli dozlar şeklinde dakika-ay arasında değişmekte olan intervallerde verilir. ABD’de homeopatik ilaçların hazırlanması süreci FDA gözetiminde çalışmakta olan HPCUS (Homeopathic Pharmacopoeia Convention of the United States) tarafınca belirlenmiş olan kurallara göre hazırlanır.

Zihin-Beden Terapötik Uygulamaları

Qi gong, hareket, nefes alma ve meditasyon içeren geleneksel Çin tıbbının önemli bir kısmıdır. Bu tekniği kullanan hastalarda kan basıncında önemli bir düşüş gözlenmiştir.

Tai Chi, qi gong’un bir türüdür ve enerjiyi geri kazandırmak ve sağlığı geliştirmek için tasarlanmış ilaçlar, porsiyonlar, egzersizler ve solunum gibi farklı teknikler içeren eski bir Çin uygulamasıdır. Çin tıp pratiğinde qi, dünyada ve beden içinde var olan yaşam enerjisi olarak görülür. Bireyin fiziksel, zihinsel ve duygusal durumlarındaki dengesizlikleri vücudun farklı yerlerinde qi’yi rahatsız edecektir. Tai Chi, hipertansiyon, stres, depresyon, zihinsel zorlanma, kronik hazımsızlık, uykusuzluk ve artrit tedavisinde de başarıyla kullanılmıştır.

Rahatlama egzersizi: Bir meta analizde, yoğun denetimli gevşeme tekniklerinin uygulanmasının iskemik kardiyak durumu iyileştirdiği ve ikincil korunmada katkısı olduğu belirtilmiştir.

Manipülatif Beden Temelli Uygulamalar

Osteopati: kaslar, eklemler, ve omurgayı içeren kas ve iskelet sistemindeki rahatsızlıkların teşhis ve tedavisiyle birlikte, vücuttaki tüm sistemleri de kapsayan bütüncül yaklaşımlar ile uygulanan terapi yöntemidir. Hastalıklarda iskelet-kas sistemi etkinliği üzerinde duran tamamlayıcı tıp uygulamasıdır. Tek başına osteopatinin kan basıncını düşürebileceği, ancak osteopatinin yaşam biçimi değişikliği ve ilaç tedavisi ile birlikte kullanılmasıyla kan basıncındaki azalmanın daha fazla ve daha kalıcı olabileceği belirtilmektedir.

Akupunktur: Deri reseptör ve duyu siniri aracılığıyla merkezi sinir sistemi ile ilişkilidir. Akupunkturda uygulama deri ile deri altı kas dokusuna yapılır, bu uygulama sırasında oluşan her türlü uyarıdan deri ve deri altı kas dokusu etkilenmektedir. Akupunktur noktalarının %70-80 kadarı tetik noktaları ile aynıdır. Akupunktur noktalarının çoğunun kasların motor noktalarıyla aynı olduğu belirtilmektedir. Bazı çalışmalarda akupunktur uygulanan hipertansif hastalarda kan basıncının azaltılmasında etkili olduğu gözlenirken, bazılarında herhangi bir etki gözlenmemiştir.

Işık terapisi:Işık tedavisinin, KV hastalıklarda depresyon tedavisi için kullanılabilecek TAT girişimi (Örneğin, herhangi bir ultraviyole radyasyon olmaksızın parlak, beyaz tam spektrumlu ışık uygulaması gibi) olabileceği belirtilmektedir.

Reiki: Başka bireylerden yayılan ve/veya uygulayıcı tarafından üretilmekte olan vital enerji ile hastanın enerji seviyesinin sağlıklı duruma çıkarılabilmesi esasına dayanan, Tibet kökenli bir enerji terapisidir. Çoğu çalışmada reikinin; ağrı, depresyon ve anksiyeteyi azaltmada etkili olduğu gösterilmiştir.

Biyolojik Temelli Uygulamalar

Melatonin: Son 10 yılda yapılan çalışmalar, melatoninin kardiyovasküler sistemi etkilediğini göstermektedir. Koroner arter hastalığı olanlarda, özellikle miyokart infarktüsü ve/veya ani ölüm riski yüksek olanlarda, melatonin üretiminin düşük olduğu gösterilmiştir.

LDL kolesterol seviyeleri yüksek olan bireylerde melatonin seviyesinin düşük olduğu, melatoninin kolesterol oluşumunu %38 oranında ve LDL kolesterol birikimini %42 oranında azalttığı belirtilmektedir. Melatonin, hipotalamus üzerine direkt etki göstererek, antioksidan özelliğiyle katekolamin düzeyini düşürerek veya aort duvarındaki düz kasları rahatlatarak kan basıncını düşürebilir.

Ekinezya: Genellikle soğuk algınlığı gibi basit üst solunum yolu infeksiyonlarını önlemek ve tedavi etmek için kullanılır.

Koenzim Q10 (ubiquinone-CoQ10): Hücresel mitokondriyal solunum için önemli olup, kalp, karaciğer ve böbreğin mitokondrisinde yüksek konsantrasyonda bulunan, vitamin benzeri, yağda çözünebilen bir kinondur. Enerji üretimi için vücutta gereklidir.

Polikosanol: Küba’da geliştirilmiş olup, LDL ve total kolesterolü düşürmek için kullanılan doğal bir bileşiktir. Provastatin, Lovastatin ve Simvastatin gibi ilaçlarla benzer lipid düşürücü etkilere sahip olduğu belirtilir.

Kırmızı Pirinç Mayası: Uzak doğuda binlerce yıldır gıda maddesi ve aktar ilacı (halkın şifa ilacı) olarak kullanılmıştır. Çok merkezli bir çalışmada; kırmızı pirinç mayasının total kolesterol seviyelerini, LDL kolesterol ve trigliserid seviyelerini düşürdüğü, HDL kolesterol seviyelerini yükselttiği tespit edilmiştir.

Gugulipid (Commiphora Mukul): Hindistanda mukul sakız ağacından üretilir. Binlerce yıldır geleneksel Hint tıbbında (Ayurveda) önemli rol oynamıştır. Artrit, sindirim, deri ve adet sorunlarının tedavisinde kullanılır. Günümüzde, gugul bitkisi lipid düşürücü bir madde olarak kullanılmaktadır.

L-Karnitin: İskelet ve kalp kasında bulunan enerji üretiminde çok önemli rol oynar, iskemik koşullarda toksik yağlı asit esterlerinin oluşmasını önlemek için serbest yağ asitlerinin taşınmasını sağlamaktadır. Anoreksisi olan hastalarda, sıkı vejetaryen veya veganlarda, hepatotoksisite tedavisinde, atletik performansın arttırılmasında, akut miyokart infarktüsünün tedavisinde beslenme suplementleri olarak kullanılır.

Alıç (Crataegus): Uzun yıllardır, Çin tıbbında kronik kalp yetersizliği tedavisi için ve aritmiler gibi diğer kardiyovasküler hastalıklar için alıç bitkisinin yaprakları ve çiçekleri kullanılmıştır. Bu bitkinin; digoxin, koroner vazodilatörler (nitratlar, adenozin, teofilin), zakkum ve Sibirya ginsengi gibi kardiyak glikozidler ile olası yan etkileri bulunmaktadır. Nefes darlığı ve yorgunluk gibi belirtileri iyileştirdiği gözlenmiştir.

Aslan Kuyruğu (Motherwort): Yatıştırıcı ve antispazmodik özelliği olduğundan dolayı Avrupa ve Asya geleneksel tıbbında uzun yıllardır kullanılmaktadır. Geleneksel olarak; kalp yetersizliği, taşikardi, diüretik etkisi ve kaygı, uykusuzluk ve amenore tedavisi için kullanılır.

Ginseng: Cinsel gücü, etkinliği ve ömrü arttıran, antidiyabetik bir ajan olarak da kullanılan, bağışıklık sistem uyaranı olarak tanıtılmıştır. Ginseng, hem hipertansif hem de hipotansif etkilere sahiptir. Çin tıbbında ginseng, miyokart infarktüsü, konjestif kalp yetmezliği ve angina pektoris için kullanılmakla birlikte, mevcut kanıtlar kardiyovasküler durumlarda kullanımını desteklememektedir.

Şelasyon Tedavisi: Ağır metal zehirlenmesi ve vasküler hastalıkların tedavisi amacıyla kullanılır. Tekrarlanan intravenöz etilendiamin tetra-asetik asit (EDTA), genellikle vitaminler, eser elementler ve demir takviyeleri ile birlikte uygulanır. Vücuttaki metabolik iyonlara bağlanır ve idrar boşaltımı yoluyla vücuttan uzaklaştırır.

Diyet Takviyeleri: Kardiyovasküler hastalıklar için birden fazla ilaç tedavisi uygulanan sağlık sisteminde birçok hasta, basit diyet müdahalelerinin veya beslenme takviyelerinin yarar görmek için doğal ve olası bir yöntem olabileceğine inanmaktadır. Balık ve balık yağı içeriğindeki omega 3 yağ asitlerinin, koroner artere karşı koruma sağladığı belirtilmektedir. Omega 3 yağ asitlerinin antiaritmik, antitrombotik, antiaterosklerotik, anti-inflamatuvar, endotel fonksiyonunu iyileştirme, kan basıncını düşürme, trigliserid konsantrasyonunu düşürme gibi olası mekanizmaları vardır. Balık yağının yararları, antitrombotik etkilerinden dolayıdır.

• 2013 Avrupa Kardiyoloji Kılavuzunda da kardiyovasküler riskin azaltılmasında omega-3 yağ asitleri olarak, balık yağı likit ya da kapsül formu şeklinde günde 1 gr veya haftada en az 3 kez balık (birisi yağlı balık olmak üzere) tüketimi önerilmektedir.

Miyokart infarktüsü ve ani kardiyak ölümde mortaliteyi düşürebilmek için birincil ve ikincil korumada omega-3 yağ asitlerinin kullanımının etkili olduğu kanıtlanmıştır.

D Vitamini: Kanser, bağışıklık ve kardiyovasküler hastalıklar üzerine yaygın etkisi kanıtlarla gösterilmektedir. D vitamini kullanımı ile kan basıncı arasındaki ilişki incelendiğinde, D vitamininin renin üretimine ve vasküler düz kas hücrelerinin çoğalmasına engel olduğu bildirilmiştir. İki kapsamlı kohort çalışmasında D vitamini eksikliği görülen hastalarda kan basıncının yükseldiği bildirilmiştir.

Sarımsak: Kolesterol düşürücü etkisinin yanında, anti-aterosklerotik ve antihipertansif etkileri vardır ve kardiyovasküler hastalıkları önleyici etkiye de sahiptir. Kırk beş randomize çalışmanın bir meta analizinde; sarımsağın üç aylık kullanımında hipolipidemik etkisinin olabileceği gösterilmiştir.

Spesifik Uygulamalar

Sauna: Ortalama kan basıncını düşürdüğü, vasküler endotel fonksiyonu iyileştirdiği ve kalp yetersizliği hastalarında hemodinamikleri iyileştirdiği belirtilir. Bununla birlikte ciddi aort stenozu, kararsız angina pektoris, geçirilmiş miyokart infarktüsü, kardiyak aritmileri olan hastalarda hipotansiyon, tekrar miyokart infarktüs ve aritmi riskini yükselttiği belirtilir.

Diğer Tedavi Yöntemleri

Spiritüel İyileştirme: Bir canlıya (insan, hayvan, bitki) yardımcı olmak için odaklanma, dokunma, canlıya dokunmadan elin yaklaştırılması gibi teknikler kullanılmasıdır. Dua, meditasyon, ilahi gibi uygulamalar genellikle herbalizm ile kombine halinde uygulanmaktadır.

Hipnoterapi: Hipnoz, periferal farkındalığın etkisizleştirildiği kognitif bir prosestir. Analitik kognisyon, hafızada, algıda ve fizyolojide istem dışı değişikliğe sebep olabilir. Standart olarak uygulanan hipnoz; psikolojik, medikal ya da dental tedavilere ek olarak uygulanır.

Ortomoleküler Tıp ve Megavitamin: Vücutta normalde bulunmakta olan moleküllerin (mineraller, vitaminler, hormonlar gibi) kullanılması temeline dayanır. Bu moleküllerin konsantrasyonlarının arttırılıp, azaltılmasıyla çeşitli hastalıklara faydalı etki gösterebileceğine inanılmaktadır.

TAT: Ruh ve beden sağlığını korumak için, kişinin kendisi ve çevresi ile barışık olması, kendini tanıması için doğal madde ve solüsyonlar ile farklı tedavi teknikleri kullanan özel tıp yöntemlerinden oluşur. Bu uygulamaların kökeni Ayurvedik ve eski Çin tıbbına dayanır.

• 1998 yılında ABD’de Ulusal Sağlık Enstitüsüne (NIH) bağlı Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezinin (NCCAM) kurulması, bu alanda bir dönüm noktası olmuştur.