Besinin Adı
Türkçe: Mate
İngilizce: Mate
Latince: Ilex paraguariensis
Vatanı ve İklimi:
Mate bitkisi; Çin’in güneyinde ve doğusunda, Şili, Peru, Brezilya ve Arjantin’de doğal olarak yetişen 200’den çok türü olan bir bitkidir. Subtropik iklimde yetişir. Türkiye’de ise Karadeniz’in Trabzon-Maçka bölgesinde yetiştirilmektedir.
Bitkisel Özellikleri:
Latin Amerika ülkelerinde sıklıkla çay formunda tüketilen mate, Aquifoliaceae familyasına ait bir bitkidir. Ilex paraguariensis; 18 m yüksekliğe ulaşabilen, yaprak dökmeyen, çiçek ve meyve üreten bir ağaçtır. Ekim ayından kasım ayına kadar çiçeklenme olurken, mart ayından itibaren haziran ayına kadar meyve vermektedir.
Faydaları ve/veya Zararları:
Mate bitkisinin sağlık üzerine etkileri tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Ancak çalışmalarda, matenin içeriğindeki kafein benzeri metil ksantin alkaloidleri nedeniyle; merkezi sinir sistemini uyardığı, aynı zamanda antioksidan özelliklere sahip bileşikler içerdiği bildirilmiştir. Ayrıca; hepatoprotektif*, koleretik*, diüretik, hipokolesterolemik*, antiromatizmal, antitrombotik*, antiinflamatuar, antiobezite ve kardiyoprotektif* etkileri olduğu bildirilmiştir. İçerdiği biyoaktif bileşikler arasında; ksantanlar*, fenolikler, klorojenik asit*, teobromin*, kafein, klorofil, yoğunlaştırılmış tanenler ve saponinler bulunmaktadır.
- Yapılan bir vaka-kontrol çalışmasında; Parkinson hastalığı ile yerba mate tüketimi arasında zıt bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, yerba matenin Parkinson hastalığının gelişiminde koruyucu bir role sahip olabileceğini düşündürmüştür. Bu ters ilişki, kafein dışındaki farklı etki mekanizmaları ile örneğin; mate içkisindeki bileşenler ve yerba mateye özgü etkilerle açıklanabilir.
Birçok çalışma; mate içeceğindeki bileşenlerin, santral ve periferal inflamatuar yolaklarında koruyucu rolü olduğunu bildirmiştir. Yerba mate tüketiminin, antioksidan enzim aktivitesini arttırdığı ve PPAR-α’nın*, mRNA ekspresyonunu upregüle* ettiği gösterilmiştir.
I. paraguariensis’in kilo kaybına etkisi tam olarak bilinmemekle birlikte, bu etkinin içerdiği kafeinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca, içeriğindeki saponinin, vücutta kolesterol metabolizması üzerine etki ederek, yağın bağırsağa geçişini geciktirdiği düşünülmektedir.
- Yüksek yağlı besin alımı ile obezite görülmesi üzerine mate ekstraktının etkisinin incelendiği başka bir çalışmada; mate ile birlikte yüksek yağlı diyet verilen grubun (YYD+mate) ve mate verilmeyen ancak yüksek yağlı diyet ile beslenen gruba göre (YYD) kilo artışının az olduğu görülmüştür. Aynı çalışmada; kontrol grubu ile YYD grubu arasında kan ALT, ALP, GGT ve AST değerleri incelendiğinde; yüksek yağlı diyet grubunda istatistiksel olarak yüksek değerler görülmüştür. YYD+mate grubunda ise kontrol grubuna benzer, YYD grubundan daha düşük değerler olduğu görülmüştür. Ayrıca matenin lipit profili markerlarından; trigliserid, total kolesterol, HDL, LDL üzerindeki olumlu etkileri matenin hepatoprotektif* ve antihiperlipidemik etkileri ile açıklanabilir.
- Yapılan bir başka çalışmada; saflaştırılmış yerba mate polisakkaridinin, çeşitli bakteriyel ve fungal suşlara karşı yüksek antimikrobiyal aktivite gösterdiği rapor edilmiştir. Ayrıca Ilex paraguariensis‘in, nutrasötik endüstride, biyolojik bileşiklerin kaynağı olabilme potansiyeli kapsamlı bir şekilde değerlendirilmektedir.
Bilgilendirme:
Yerba mate veya mate kurutulmuş, öğütülmüş bir Ilex paraguariensis ağacının yaprakları ve saplarından elde edilir. Arjantin, Paraguay ve Uruguay gibi Güney Amerika ülkelerinde tüketimi yaygındır. Latin Amerika’da genellikle kuru bir kabak kullanılarak, “bombilla” olarak adlandırılan bir metal pipet ile tüketilir. Kuru yapraklar, kabak içerisine konur ve sıcak su eklenerek mate içkisi hazırlanır.
Mate içkisinin, Kolombiya’da yerli Guarani ve Tupi insanlar arasında yaygın olarak tüketildiği bilinmektedir. Her ne kadar yerba mate uzun süre Güney Amerika ile sınırlı kalsa da, son yıllarda diğer pazarlara da yayılmıştır. Diğer çaylarda bulunmayan birçok bileşiği yüksek oranda içermektedir. Buna rağmen; kateşin içeriği yeşil çaydaki kadar ve flavonoid içeriği siyah çaydaki kadar yüksek değildir. Çeşitli amaçlarla tüketilen matenin kafein içeriğinden dolayı, kontrollü tüketimi önerilmektedir.
100 gram Mate’nin besin değerleri:
| CHO (g) |
Na (mg) |
I |
Vit. A (µg) |
| 33 | 0 | – | – |
| Protein (g) |
K (mg) |
F (µg) |
Vit. C (mg) |
| 0 | – | – | – |
| Yağ (g) |
P (mg) |
Fe (mg) |
Vit. B³ (mg) |
| 0 | – | – | – |
| Kalori (kkal) |
Ca (mg) |
Mg (mg) |
Lif (g) |
| 167 | – | – | – |
Koleretik: Safra salgılanmasını arttırıcı maddeler.
Antitrombotik: Pıhtılaşma karşıtı
Kardiyoprotektif: Kalp koruyucu
Ksantan gam: Doğal olarak elde edilen kıvam arttırıcıdır.
Klorojenik asit: Çoğunlukla kahvede ve birçok bitki bileşiminde bulunan fiokimyasal maddedir. Kafein benzeri etki gösterir.
Teobromin: Kafein benzeri ancak daha az etki gösteren fitokimyasal maddedir.
PPAR-alfa : Karbohidrat metabolizmasını ve yağ asidi metabolizmasını düzenleyen güçlü transkripsiyon faktörleri ve diyetsel lipid sensörleridir.
Upregüle: Arttırarak düzenleme
Gatto, E. M., Melcon, C., Parisi, V. L., Bartoloni, L., & Gonzalez, C. D. (2015). Inverse Association Between Yerba Mate Consumption And Idiopathic Parkinson’s Disease A Case–Control Study. Journal of the Neurological Sciences, 01-05.
Heck, C. I., & Mejia, E. D. (2007). Yerba Mate Tea (Ilexparaguariensis): A Comprehensive Reviewon Chemistry,Health Implications and Technological Considerations. Journal Of Food Science, 138-150.
Kungel, P. T., Correa, V. G., Correa, R. C., Peralta, R. A., Sokovic, M., Calhelha, R. C., . . . Peralta, R. M. (2018). Antioxidant And Antimicrobial Activities Of A Purified Polysaccharide From Yerba Mate (Ilex Paraguariensis). Biological Macromolecules Journal, 01-31.