İlk defa Dr. Frederick Crane tarafından 1957 yılında, sığır kalbinin mitokondrisinden izole edilen koenzim Q10, daha sonra aynı yılda rat ciğerinde de bulunmuştur. Her yerde hazır kinonlar anlamına gelen Ubiquinon, adının verildiği koenzim Q10’in kimyasal yapısı: 2,3 dimetoksi-5-metil-6 dekaprenil benzoquinon’dur.
Ubikinon olarak da bilinen koenzim Q10, insan vücudunda doğal olarak sentezlenen vitamin benzeri bir bileşiktir. Aynı zamanda güçlü lipofilik* bir antioksidan olan koenzim Q10, protein ve lipit peroksidasyonunu* baskılar, oksidatif stresi azaltarak serbest radikal oksidasyonunu önler.
Koenzim Q10’in Fonksiyonları Nelerdir?
- Mitokondriyal solunum zincirinde elektron taşıyıcı
- Ekstra mitokondriyal elektron taşınımına katılım (plazma membranları, lizozomlar)
- Hücre sinyali ve gen ekspresyonuna etkisi
- Endojen olarak sentezlenen, yağda çözünen antioksidan
- Mitokondriyal geçirgenlik geçiş gözeneklerinin düzenlenmesi
- Mitokondriyal çözülmeyen proteinlerin aktivasyonu
- Membranların fizikokimyasal özelliklerinin düzenlenmesi
- Lenfosit ve monositler üzerine etkisi
- Endotel disfonksiyonunun iyileştirilmesi gibi etkileri vardır.
Koenzim Q10 Nasıl Elde Edilir?
Koenzim Q10, insan vücudunda endojen sentez ve diyetle alım olmak üzere iki kaynaktan karşılanır. İnsan hücrelerinde bulunan koenzim Q10 seviyeleri, bazı hastalıklara ve yaşa bağlı olarak azalabilmektedir.
Beslenme ile koenzim Q10 alımının en iyi kaynakları; et ürünleri (özellikle organ etleri)’dir. Ticari olarak üretilen koenzim Q10; hayvan dokularından, mikroorganizmaların fermantasyonu sonucu ve kimyasal yol olmak üzere üç şekilde üretilmektedir.
Koenzim Q10’in insan vücudundaki düşük biyoyarlılığı nedeniyle tam verimle kullanılamaz, bu sebeple koenzim Q10’in kaynaklarının araştırılması veya koenzim Q10 ile besin zenginleştirilmesi için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
- Yapılan çalışmalarda; insan vücudundaki koenzim Q10 düzeylerinin, kalp damar hastalıkları, bazı kas hastalıkları, kanserler, diyabet ve Huntington, Parkinson, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklar başta olmak üzere birçok patofizyolojik olayda değişiklik gösterdiği görülmüştür.
- Yapılan bir çalışmada; migrenin tedavisinde koenzim Q10 kullanımının migreni önleyebileceği fark edilmiştir. Farklı bir çalışmada ise; migren tedavisine ek koenzim Q10 kullanımının, migren ataklarının şiddet, sıklık ve süresinde azalmaya sebep olabileceği görülmüştür.
- Ağız kuruluğu problemi olan hastalar üzerinde yapılan bir çalışmada; oral yoldan verilen koenzim Q10 uygulamasının, ATP* üretimini arttırıp oksidatif strese maruz kalan bezler üzerine antioksidan etki göstererek tükürük bezlerinin salgı işlevini iyileştirdiği belirtilmiştir.
Koenzim Q10, insan vücudunda doğal olarak sentezlenen vitamin benzeri bir bileşik ve güçlü lipofilik bir antioksidandır. Bazı hastalıklar ile yaşa bağlı olarak miktarının azalmasına ek olarak vücuttaki biyoyararlılığının düşük olması sebebiyle, ekzojen* kaynaklarının araştırılması, besinlerin koenzim Q10 ile zenginleştirilmesi, ticari formlarının biyoyararlılığının arttırılması gerekmektedir
.
Yapılan çalışmalarda; birçok hastalıkta koenzim Q10 düzeylerinin değişiklik gösterdiği görüldüğünden koenzim Q10 tüketimi konusunda bilinçli olmakta ve bu konuda bir diyetisyenden bilgi almakta fayda vardır.
Lipit peroksidasyon: Yağların bozulması
ATP: Adenozin trifosfat, hücrelere enerji taşıyan nükleotit
Ekzojen: Dışarıdan
Karaoğlan, H. (2009). Tip Iı Diyabette Oksidatif Stresin 8-İsoprostan Ve Koenzim Q Düzeyleri İleDeğerlendirilmesi (Doctoral Dissertation, Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi).
Kasnak, C., & Palamutoğlu, R. (2015). Doğal Antioksidanların Sınıflandırılması Ve İnsan Sağlığına Etkileri. Turkish Journal Of Agriculture-Food Science And Technology, 3(5), 226-234.
Karabulut, H., & Gülay, M. Ş. (2016). Antioksidanlar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 1(1), 65-76.
Crane, F. L. (2001). Biochemical Functions Of Coenzyme Q10. Journal Of The American College Of Nutrition, 20(6), 591-598.
Turunen, M., Olsson, J., & Dallner, G. (2004). Metabolism And Function Of Coenzyme Q. Biochimica Et Biophysica Acta (Bba)-Biomembranes, 1660(1-2), 171-199.
Ercan, P., & El, S. N. (2010). Koenzim Q10’un Beslenme Ve Sağlık Açısından Önemi Ve Biyoyararlılığı
Sayıner, S., & Kısmalı, G. (2016). Koenzim Q Ve Hastalıklar İle İlişkisi. Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 11(2).
Rozen, T. D., Oshinsky, M. L., Gebeline, C. A., Bradley, K. C., Young, W. B., Shechter, A. L., & Silberstein, S. D. (2002). Open Label Trial Of Coenzyme Q10 As A Migraine Preventive. Cephalalgia, 22(2), 137-141.
Oğuz, E., Güneş, F. E., & Öğren, G. (2018). Migren Ataklarının Sıklığı, Süresi Ve Yoğunluğu İle Beslenme İlişkisi. Turkiye Klinikleri Journal Of Health Sciences, 3(2), 154-161.
Ryo, K., Ito, A., Takatori, R., Tai, Y., Arikawa, K., Seido, T., … & Yamamoto, Y. (2011). Effects Of Coenzyme Q10 On Salivary Secretion. Clinical Biochemistry, 44(8-9), 669-674.
