Kalsiyum İncelemesi

Majör minerallerden biri olan kalsiyum, insan vücudunda en fazla bulunan mineraldir. Yeni doğmuş bir bebekte ortalama olarak 30 gr, yetişkin bir insan vücudunda ise 1000-1200 gr kalsiyum bulunur. Vücudumuzdaki kalsiyumun %99’u kemik ve dişlerde, %1’i yumuşak doku ve vücut sıvısında bulunur. Normal kan kalsiyum düzeyi yaklaşık 9-11 mg/dl’dir. Kalsiyum, dışarıdan besinlerle alınabilse de, emilimi için D vitamini, C vitamini, yağlar ve fosfor gibi bazı yardımcı maddelere ihtiyaç duyar.

Kalsiyumun ince bağırsaklardan emilimini etkileyen olumlu veya olumsuz faktörler vardır. Ortamda kalsiyum bağlayıcı protein olması, aktif D vitaminin varlığı, safra asitleri, kalsiyum-fosfor dengesinin uyumu, kısa ve orta zincirli yağ asitlerinin varlığı, gebelik, emziklik vb. durumlarda kalsiyum emilimi daha kolay olurken; aktif D vitamini azlığı, diyette posanın çokluğu, kalsiyum-fosfor dengesizlikleri, sindirim ve emilim bozuklukları, hormon düzeyi (paratiroid hormon=PTH yetersizliği), antrasitler, menopoz gibi faktörler ise kalsiyum emilimini zorlaştıran etmenler arasında yer alır. Her bireyin kalsiyum emilimi ve vücutta birikimi farklılık gösterir. Normal koşullarda emilim %20-40 civarındayken çocuklarda ve gebe kadınlarda emilim %50-60 oranında görülebilir.

Emilmeyen ve metabolizma sonucu biriken kalsiyum gaita (dışkı) ile atılır. Normal koşullarda kalsiyumun dışkı ile atılan miktarı 100-130 mg/gün civarında olur. Alınan kalsiyumun %65-70’i gaita ile atılır. Ortalama olarak 150 mg idrar, 15 mg ter ile kalsiyum atımı olduğu düşünülürse, günlük 265 mg kayıp olmaktadır.

Kemikte bulunan kalsiyum ile kanda bulunan kalsiyum denge halindedir. Kandaki kalsiyum düşüş gösterdiğinde; paratiroid hormon salgısı artarak, kemikteki kalsiyumun kana geçmesini hızlandırır. D vitamini; bağırsaklardan ve PTH hormonu ile böbreklerden kalsiyum emilimini artırarak ve kemiklerdeki osteoklast hücrelerini stimüle ederek, kemik yapısındaki kalsiyumu kana verir. Kanda kalsiyum miktarı artış gösterdiğinde ise, bu tepkimelerin tam tersi görülür.

• Kalsiyumun vücuttaki en önemli görevi; kemik ve dişlerin sağlığını korumaktır.
• Kandaki kalsiyum, kanın pıhtılaşmasında görev alır. Kan basıncının normal seviyede kalmasını sağlar.
• Sinir sisteminin düzenli olarak çalışması ve kalp atımının denetimi için gereklidir.
• Kas kasılmasında görev alır. Özellikle kalp kasının düzenli kasılmasını ve dinlenmesini sağlar.

Kalsiyum eksikliği, kemik ve diş sağlığında bozulmalara neden olabilir. Kemiklerde gelişim geriliği, yumuşama ve yamulmalar görülebilir. Kemiklerdeki gelişim geriliğine ve kalsiyum mineral eksikliklerine çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi denilmektedir. Yaşlı bireylerde görülen kalsiyum eksiklikleri, kemiklerin daha kırılgan hale gelmesini sağlar ve kemikler daha gözenekli hale gelir. Bu rahatsızlığa ise osteoporoz denir.

Kalsiyum fazlalığında ise; damar sertliği, anormal kemik gelişimleri, böbrek taşı oluşumu, tansiyon yükselmesi ve vücutta kireçlenme olması gibi hastalıklar görülebilir.

Kemiklerde sürekli yapım ve yıkım olayları meydana gelmektedir. Bu olaylar, yaşa ve kişilerin fizyolojik durumlarına göre değişkenlik göstermektedir. Kemik yapımının en hızlı olduğu dönem, büyümenin de hızlı olduğu çocukluk ve ergenlik dönemidir. 30 yaşına kadar kemik yapımı devam etmektedir. Bu yaşa gelindiğinde kemiklerdeki mineral içeriği en üst seviyeye çıkar. 30 yaşından sonra yıkım miktarı, yapım miktarını geçer ve menopozla (50’li yaşlar) birlikte kemiğin yıkım hızı daha da artar. Erkeklerde yıkım olayları, kadınlara göre daha yavaş gerçekleşir.

Kalsiyum alımı, kemiklerdeki mineral yoğunluğu ile oldukça ilişkilidir. Adolesanslarda kalsiyum alımı ve kemik yoğunluğu arasında olumlu bir ilişki gözlemlenmektedir. Yetişkinlerde ise kemik yoğunluğu azaldıkça, kırılma risklerinin de artmakta olduğu belirtilmiştir.

• Kemik mineral yoğunluğunun azalması ile oluşan osteoporozda, kalsiyum ve D vitamininin büyük etkisi bulunmaktadır. Günlük 500-1000 mg dozunda kalsiyum ve 400-800 IU dozunda D vitamini alımının kemik kütle kaybını azalttığı yönünde çalışmalar mevcuttur.

• 0-6 ay: 210 mg
• 7-12 ay: 270 mg
• 1-3 yaş: 500 mg
• 4-8 yaş: 800 mg
• 9-18 yaş: 1300 mg
• 19-50 yaş: 1000 mg
• 51 yaş üstü: 1200 mg

• Yapılan araştırmalara göre; günlük 1200 mg üstünde kalsiyum alımının kemik kırılmalarının azalmasında etkili olmadığı, kalsiyum alımında asıl önemli noktanın; kalsiyum emilimi ve atılım faktörleri olduğuna dikkat çekilmiştir.

• Gebelik dönemlerinde bebeğe toplam 25-30 gr kalsiyum aktarımı olduğundan gebe ve emziren kadınlara günlük 300 mg kalsiyum ek alımı önerilmektedir.

• Kalsiyumda önemli olan, iyi emilebilen kalsiyumu en çok içeren kaynakların tüketilmesidir.

En iyi kaynaklar; süt ve süt ürünleri, pekmez, susam, fındık, fıstık vb.yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve kurutulmuş meyveler.

Orta derecede kaynaklar; yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek vb.

Zayıf kaynaklar; tahıllar, diğer sebze ve meyveler, etler.